Usługi powiernicze a sukcesja majątku

Istotą powiernictwa jest przeprowadzenie transakcji gospodarczej bez ujawniania swojej tożsamości. Zawierając umowę o usługi powiernicze, powierzający (mocodawca) zobowiązuje powiernika do dokonania czynności prawnej na swoją rzecz. Może przy tym przekazać powiernikowi niezbędne do tego środki, np. na zakup akcji. W ramach przeprowadzanej transakcji powiernik porusza się tylko w granicach dopuszczonych przez mocodawcę. Finalnie zobowiązany jest do przeniesienia na powierzającego wszystkich praw, które uzyskał w wyniku jej realizacji, a które były określone w umowie powiernictwa.

W styczniu 2018 r. do Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z wnioskiem o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego wystąpiła podatniczka zainteresowana objęciem akcji na okaziciela w spółce akcyjnej. Pytanie prawne dotyczyło podatku dochodowego od osób fizycznych w zakresie skutków podatkowych nieodpłatnego przeniesienia własności akcji na podstawie zawartej umowy powierniczej. Zdaniem wnioskodawczyni, nabycie przez nią własności akcji od powiernika będzie neutralne na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (0115-KDIT2-2.4011.21.2018.2.HD).

Ponieważ podatniczka nie chciała widnieć w dokumentach rejestrowych spółki, której akcje zamierzała nabyć, zawarła z zaufanym pośrednikiem, osobą fizyczną, umowę o usługi powiernicze. Na jej mocy powiernik zobowiązał się do pozyskania wskazanych akcji w imieniu własnym, ale na rzecz swojej mocodawczyni. Tym samym jej faktyczny, rzeczywisty udział w całej transakcji został utajniony. Jednocześnie zobowiązała się uposażyć powiernika w niezbędne środki do objęcia akcji w spółce. Własność nabytych akcji umocowany zobowiązał się przenieść na powierzającą na jej wezwanie i w terminie wskazanym w umowie o powiernicze nabycie udziałów.

Istotnym elementem umowy o usługi powiernicze było zobowiązanie powiernika do nieodpłatnego przeniesienia na powierzającą objętych w spółce akcji. Do tego czasu wszelkie pożytki, jakie uzyskałby z tytułu posiadanych udziałów, przede wszystkim ewentualne dywidendy, również należne były mocodawczyni. Charakter nieodpłatny miało mieć również przekazywanie jej owych pożytków. Oprócz zobowiązania powierzającej do pokrycia wszelkich kosztów związanych z wykonaniem umowy powierniczej (notarialnych, sądowych), powiernikowi nie przysługiwało żadne wynagrodzenie.

Stosunkując się do wniosku, organ podatkowy stwierdził, że za przychód należy uznać każdą formę przysporzenia majątkowego, również nieodpłatne świadczenia otrzymane przez podatnika. Jednakże dochód z danego źródła stanowi pochodząca z niego nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania, osiągnięta w roku podatkowym. Tym samym fiskus przyznał stanowisku podatniczki rację, że nabycie przez nią od powiernika akcji będzie neutralne na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, a do powstania przychodu dojdzie dopiero w momencie ewentualnego dokonania przez nią ich zbycia.

Dyrektor KIS w swojej interpretacji przypomniał, że powiernictwo jest umową nienazwaną w polskim systemie prawnym. Podstawą do konstruowania umów o usługi powiernicze jest wyrażona w art. 353¹ Kodeksu cywilnego zasada swobody kontraktowej, a zastosowanie przy precyzowaniu wzajemnych zobowiązań jej stron mają przepisy o zleceniu.

Głównym celem umowy powierniczej jest przekazanie przez powierzającego określonych składników jego majątku pod zarząd powiernikowi. Może to mieć na celu jedynie jego przechowanie lub bieżące, określone w czasie zarządzanie nim bądź przeprowadzenie określonej transakcji, tak jak to miało miejsce w przytoczonej sprawie. Taka konstrukcja zarządu powierniczego jest zbliżona w swym schemacie do struktury trustu, oferującego jeszcze większe bezpieczeństwo w zakresie ochrony majątku i poufności danych jego właścicieli.

Zgodnie z interpretacją organu podatkowego, przeniesienie przez powiernika prawa własności akcji na będącego mocodawcą w umowie o powiernicze nabycie udziałów, nie stanowi odpłatnego zbycia praw majątkowych. Dlatego też po stronie powiernika nie powstanie obowiązek złożenia deklaracji podatkowej, co tyczy się również uzyskanej przez niego, a w rzeczywistości na rzecz powierzającego, dywidendy. Natomiast poufność rzeczywistej transakcji, beneficjentem której jest mocodawca, gwarantowana jest faktem, iż jego tożsamość znana jest wyłącznie powiernikowi.

Dodatkowy, jeszcze wyższy stopień ochrony tzw. danych wrażliwych można osiągnąć, realizując usługi powiernicze za pośrednictwem spółek celowych, zarejestrowanych pod jurysdykcją państw gwarantujących zapewnienie anonimowości ich udziałowców oraz efektywne przestrzeganie tajemnicy bankowej, jak np. w Monako czy Liechtensteinie.

Umowy o usługi powiernicze od dawna wykorzystywane są do efektywnej ochrony majątku i zapewnienia poufności co do osoby ich właścicieli. Istota powiernictwa realizuje się także w postaci trustu czy fundacji prywatnej. Mimo braku bezpośredniego uregulowania w polskim systemie prawnym nie przeszkadza to coraz częściej korzystać z jego konstrukcji nie tylko przedsiębiorcom, ale także – jak widać na przytoczonym przykładzie – osobom prywatnym.

W praktyce struktury powiernicze najczęściej sprawdzają się przy:

• powierniczym nabyciu nieruchomości;
• powierniczym przechowaniu wartości majątkowych;
• tworzeniu trustów i fundacji prywatnych pod zagranicznymi jurysdykcjami, w celu ochrony majątku i prywatności.

Kancelaria Prawna Skarbiec