Zwolnienie dywidendy z opodatkowania
Zwolnienie dywidend z opodatkowania (ang. participation exemption, por. opisowo: dividend exemption; niem. Schachtelprivileg, Dividendenfreistellung; fr. exonération des dividendes) jest instytucją prawa podatkowego, której celem jest eliminacja ekonomicznego podwójnego opodatkowania dochodów korporacyjnych poprzez wyłączenie z podstawy opodatkowania określonych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych.
Zwolnienie to odnosi się w szczególności do dywidend wypłacanych wewnątrz struktur holdingowych (tzw. intercompany dividends). Nie obejmuje ono dywidend wypłacanych na rzecz osób fizycznych ani w ogóle „dywidend jako takich”. Jego zakres dotyczy wyłącznie sytuacji, w których spółka otrzymuje dywidendę od innej spółki, pozostając z nią w relacji właścicielskiej, a dochód spółki zależnej został już wcześniej opodatkowany na poziomie tej spółki.
Mechanizm ten zapobiega kumulacyjnej wielokrotności opodatkowania tych samych zysków w ramach kolejnych szczebli struktur kapitałowych:
- najpierw na poziomie spółki operacyjnej (zysk opodatkowany CIT),
- następnie na poziomie spółki pośredniej (holdingowej), gdy ta otrzymuje dywidendę od spółki zależnej,
- a potencjalnie ponownie, gdy holding wypłaca zysk dalej – do spółki-matki lub do właściciela końcowego.
Podstawy teoretyczne
Instytucja ta odwołuje się do koncepcji neutralności podatkowej oraz do postulatu jednokrotnego opodatkowania dochodu. W tzw. klasycznym systemie podatkowym dochody osób prawnych podlegają bowiem:
- najpierw opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych (na poziomie spółki wypłacającej),
- następnie opodatkowaniu – jako dywidenda – u udziałowca.
Taka kumulacja obciążeń podatkowych (określana mianem ekonomicznego podwójnego opodatkowania) prowadzi do istotnych zniekształceń gospodarczych:
- alokacyjnych, poprzez zakłócenie decyzji inwestycyjnych w grupach kapitałowych,
- strukturalnych, w szczególności poprzez dyskryminację kapitału własnego względem długu, skoro odsetki od zobowiązań podlegają zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodu, podczas gdy dywidendy są wypłatą z zysku po opodatkowaniu.
Konstrukcja i mechanizm zwolnienia
Zasadniczym założeniem participation exemption jest traktowanie dywidendy jako dochodu „już raz opodatkowanego”, a więc wymagającego neutralnego przejścia przez kolejne poziomy właścicielskie grupy. Stąd zastosowanie instytucji:
- spółka holdingowa, która kwalifikowane udziały posiada zależnie od przepisów przez określony czas (np. 12 lub 24 miesiące), i
- spełnia próg udziałowy (np. co najmniej 10%),
może całkowicie lub częściowo wyłączyć otrzymane dywidendy z podstawy opodatkowania.
Rozwiązanie to charakterystyczne jest zarówno dla legislacji krajowych (np. § 8b niemieckiej KStG, art. 20 ust. 3 polskiej ustawy o CIT), jak i dla prawa unijnego – w szczególności Dyrektywy Rady 2011/96/UE (Parent-Subsidiary Directive), nakazującej państwom członkowskim wyłączenie z podwójnego opodatkowania dywidend transgranicznych w ramach UE.
Alternatywne modele eliminacji podwójnego opodatkowania
W kontekście porównawczym, system zwolnienia udziałowego należy odróżniać od innych metod unikania zjawiska podwójnego opodatkowania:
- System zaliczenia (imputation system) – akcjonariusz uzyskuje prawo do zaliczenia podatku zapłaconego przez spółkę na poczet własnego zobowiązania podatkowego. W efekcie suma opodatkowania (spółka + udziałowiec) ulega zneutralizowaniu. Stosowany historycznie m.in. w Wielkiej Brytanii i Francji.
- System kredytu podatkowego (tax credit system) – podatek zapłacony w innej jurysdykcji (z tytułu dywidend transgranicznych) jest zaliczany na poczet krajowego podatku wspólnika. To rozwiązanie typowe przede wszystkim dla prawa międzynarodowego podatkowego (umowy o UPO).
- System zwolnienia udziałowego (participation exemption) – przychody z dywidend są w całości (lub w dużej mierze) wyłączane z opodatkowania na poziomie spółki otrzymującej, przy założeniu, że zostały już opodatkowane w spółce wypłacającej.
Zwolnienie dywidend z opodatkowania nie jest rozwiązaniem o charakterze uniwersalnym odnoszącym się do każdego rodzaju dywidend, lecz wyspecjalizowaną instytucją podatkową funkcjonującą głównie w relacjach między osobami prawnymi w obrębie grup kapitałowych. Jego celem jest zapewnienie neutralności podatkowej i uniknięcie wielokrotnego obciążania tego samego zysku w strukturach holdingowych, przy jednoczesnym zachowaniu warunków ograniczających stosowanie zwolnienia.
Historyczny rozwój zwolnienia dywidend z opodatkowania
Początki – model holenderski
Za pioniera instytucji zwolnienia dywidend uznaje się Holandię, gdzie pierwsze regulacje w tym zakresie wprowadzono już w 1893 roku w ramach szerzej zakrojonej reformy podatkowej. Istotą tych rozwiązań było wyłączenie z opodatkowania dywidend oraz innych przychodów z udziału w zyskach otrzymywanych przez spółki holdingowe od spółek zależnych. Celem ustawodawcy było przede wszystkim ułatwienie tworzenia i funkcjonowania struktur holdingowych oraz zapobieżenie wielokrotnemu opodatkowaniu tych samych zysków na kolejnych szczeblach właścicielskich. W literaturze ekonomiczno-prawnej podkreśla się, że skutkiem ubocznym – a zarazem dodatkową motywacją – była poprawa konkurencyjności prawa podatkowego Holandii i stworzenie zachęty dla międzynarodowej ekspansji holenderskiego kapitału.
Rozwiązanie to, znane jako „participation exemption”, stało się z czasem modelem odniesienia dla innych państw europejskich. Nie zostało ono jednak przyjęte w sposób jednolity – część państw zdecydowała się na alternatywne mechanizmy usuwania podwójnego opodatkowania (np. system zaliczenia imputation), a dopiero późniejsza harmonizacja unijna spowodowała jego szersze rozpowszechnienie.
Rozwój na poziomie prawa Unii Europejskiej
Kluczowym krokiem w budowaniu wspólnego rynku wewnętrznego w obszarze podatków bezpośrednich było uchwalenie Dyrektywy Rady 90/435/EWG z 23 lipca 1990 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państw członkowskich (tzw. Parent-Subsidiary Directive).
Dyrektywa ta miała na celu wyeliminowanie ekonomicznego podwójnego opodatkowania w relacjach transgranicznych pomiędzy powiązanymi spółkami kapitałowymi z różnych państw członkowskich. W szczególności:
- zobowiązała ona państwa członkowskie do wprowadzenia mechanizmów pozwalających uniknąć wielokrotnego obciążania tego samego zysku,
- przy czym pozostawiła państwom wybór między systemem zwolnienia (wyłączenie dywidend otrzymanych z opodatkowania) a systemem kredytu podatkowego (odliczenie podatku zapłaconego przez spółkę zależną).
Od czasu przyjęcia, akt ten był kilkakrotnie nowelizowany, a obecnie jego postanowienia zawiera Dyrektywa Rady 2011/96/UE z 30 listopada 2011 r. (wersja przekształcona). Dyrektywa ta wciąż ma fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania wewnątrzunijnego zwolnienia dywidend i ukształtowała europejski standard „participation exemption”.
Warunki zastosowania zwolnienia
Kryterium podmiotowe
Zwolnienie przysługuje wyłącznie podatnikom podatku dochodowego od osób prawnych. W systemach europejskich beneficjentem może być spółka kapitałowa, spółdzielnia lub inna osoba prawna podlegająca opodatkowaniu od całości swoich dochodów. Osoby fizyczne co do zasady nie korzystają ze zwolnienia w ramach tej instytucji, choć niektóre jurysdykcje stosują preferencyjne stawki lub częściowe zwolnienia.
Kryterium kapitałowe
Standardowym wymogiem jest posiadanie określonego minimalnego udziału w kapitale spółki wypłacającej dywidendę. W prawie UE próg ten wynosi 10% kapitału zakładowego lub praw głosu, choć państwa członkowskie mogą stosować niższe progi. Niektóre jurysdykcje wymagają udziału 25% lub nawet 5%.
Kryterium czasowe
Wymagany jest minimalny okres posiadania udziałów, zazwyczaj wynoszący 12 lub 24 miesiące. Okres ten może być spełniony zarówno przed wypłatą dywidendy, jak i uzupełniony po jej otrzymaniu. Wymóg ten ma zapobiegać wykorzystywaniu zwolnienia w transakcjach spekulacyjnych i arbitrażowych.
Kryterium terytorialne
W kontekście międzynarodowym zwolnienie może być uzależnione od poziomu opodatkowania w państwie źródła. Typowe rozwiązania obejmują wymóg minimalnej efektywnej stawki podatkowej (np. 10-15%) lub wykluczenie dywidend ze spółek zlokalizowanych w jurysdykcjach uznanych za raje podatkowe.
Ograniczenia i klauzule antyabuzywne w zwolnieniu dywidend
Współczesne systemy prawa podatkowego, choć przewidują szerokie zwolnienia dywidend w ramach participation exemption, równocześnie nakładają szereg ograniczeń i klauzul antyabuzywnych, które mają na celu zapobieganie wykorzystaniu instytucji zwolnienia do agresywnej optymalizacji podatkowej. Kluczowe instrumenty tego rodzaju obejmują:
1. Klauzula rzeczywistego właściciela (beneficial ownership)
Zwolnienie z opodatkowania nie przysługuje spółkom pośredniczącym (conduit companies), które pełnią jedynie rolę technicznego kanału transferu dywidend.
Aby uzyskać zwolnienie, odbiorca dywidendy musi być jej rzeczywistym właścicielem (beneficial owner), tj. podmiotem posiadającym ekonomiczne prawo do dysponowania dochodem, a nie tylko formalnym odbiorcą.
W praktyce oznacza to wymóg istnienia substancji ekonomicznej (substance requirements) w państwie siedziby spółki odbierającej dywidendę, np. realnej działalności gospodarczej, własnych zasobów kadrowych i technicznych, kontroli nad ryzykiem gospodarczym.
Klauzula ta wywodzi się przede wszystkim z umów o unikaniu podwójnego opodatkowania (komentarz do art. 10 i 29 Modelowej Konwencji OECD) i jest konsekwentnie stosowana także przy ocenie prawa do zwolnień dyrektywy Parent-Subsidiary.
2. Test głównego celu (Principal Purpose Test – PPT)
W ramach instrumentu wielostronnego BEPS (Multilateral Instrument, MLI) wprowadzonego przez OECD, państwa przyjęły klauzulę testu głównego celu.
Zgodnie z PPT, korzyści podatkowe (w tym zwolnienie z opodatkowania dywidend) mogą być odmówione, jeśli uzyskanie tej korzyści było głównym lub jednym z głównych celów danej transakcji, struktury lub aranżacji.
Test PPT ma charakter ogólny i elastyczny – pozwala organom podatkowym oceniać sytuacje na podstawie całokształtu okoliczności.
Jego wprowadzenie znacznie ograniczyło możliwość sztucznego kształtowania struktur holdingowych wyłącznie w celu uzyskania zwolnienia dywidend.
3. Przepisy o kontrolowanych spółkach zagranicznych (Controlled Foreign Companies – CFC)
Przepisy o CFC stanowią dodatkowe zabezpieczenie przeciwko wykorzystywaniu zwolnień.
W wielu jurysdykcjach (w tym w UE na mocy Dyrektywy ATAD 2016/1164) dochody pasywne uzyskiwane przez spółki kontrolowane w rajach podatkowych lub jurysdykcjach o niskim opodatkowaniu mogą zostać przypisane i opodatkowane na poziomie spółki-matki lub innego rezydenta kontrolującego, mimo że formalnie spółka zależna korzystałaby z participation exemption.
Oznacza to, że np. dywidenda otrzymana przez spółkę zależną w jurysdykcji nisko opodatkowanej może być ostatecznie opodatkowana w kraju rezydencji spółki dominującej – w celu zapobieżenia ucieczce dochodów do „pasywnych” struktur offshore.
Choć instytucja zwolnienia dywidend jest fundamentem neutralności podatkowej w ramach struktur holdingowych, nie ma charakteru bezwarunkowego. Systemy podatkowe państw oraz prawo unijne (PSD, ATAD), jak i instrumenty międzynarodowe (MLI), wprowadzają szereg klauzul antyabuzywnych mających zagwarantować, że korzyści ze zwolnienia przysługują jedynie spółkom prowadzącym rzeczywistą działalność gospodarczą, a nie podmiotom sztucznie skonstruowanym dla celów optymalizacji podatkowej.
Znaczenie ekonomiczne
Zwolnienie dywidend z opodatkowania ma fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania międzynarodowych grup kapitałowych, umożliwiając efektywną alokację kapitału i reinwestycję zysków. Badania empiryczne wskazują, że kraje stosujące participation exemption przyciągają więcej bezpośrednich inwestycji zagranicznych i są częściej wybierane na siedziby holdingów.
System zwolnień wpływa na strukturę finansowania przedsiębiorstw, zmniejszając przewagę finansowania dłużnego nad kapitałowym. OECD szacuje, że pełne wdrożenie neutralnego systemu opodatkowania dywidend mogłoby zwiększyć globalne PKB o 0,5-1% w perspektywie długoterminowej.
Kancelaria Prawna Skarbiec może pomóc podatnikom w korzystaniu w praktyce ze zwolnienia dywidendy z opodatkowania CIT. Kancelaria Prawna Skarbiec może przeprowadzić analizę sytuacji prawnej klienta, pomóc w weryfikacji możliwości skorzystania ze zwolnienia z podatku dochodowego oraz doradzić w sprawach związanych z procedurami formalnymi i dokumentacją wymaganą do skorzystania z tego zwolnienia. Ponadto, Kancelaria może reprezentować podatników w kontaktach z organami podatkowymi oraz pomagać w rozliczaniu się z fiskusem w zakresie dywidendy objętej zwolnieniem. Dzięki temu podatnicy mogą skorzystać z profesjonalnego wsparcia i maksymalnie wykorzystać korzyści jakie oferuje zwolnienie dywidendy z opodatkowania CIT.
Zwolnienie dywidendy z CIT – publikacje Kancelarii Skarbiec
Robert Nogacki: Wypłata dywidendy z kapitału zapasowego spółki również podlega zwolnieniu z CIT
Wypłata dywidendy z zagranicznej spółki finansowana ze środków pochodzących z jej kapitału zapasowego stanowi przychód z udziału w zyskach osób prawnych korzystających ze zwolnienia od podatku dochodowego od osób prawnych. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie, uchylając interpretację indywidualną organu podatkowego, orzekł, że bezpodstawnie odmówił on podatnikowi prawa do skorzystania ze zwolnienia podatkowego.
Robert Nogacki: Dywidenda krajowa bez podatku u źródła – kiedy?
2022-06-30: Brak spełnienia określnych w ustawie warunków może prowadzić do poważnych konsekwencji podatkowych przy wypłacie dywidendy. Jednak niejasność przepisów w tym zakresie skutkuje licznymi wnioskami o wydanie indywidualnej interpretacji podatkowej, co ma dodatkowo zabezpieczyć pozycję podatkową przedsiębiorców. Przykładem takiego postępowania, jest interpretacja Dyrektora KIS z 28 stycznia 2022 r. sygn. 0111-KDIB1-2.4010.641.2021.1.SK, która przedstawia wszystkie niezbędne warunki do zwolnienia krajowej wypłaty dywidendy z podatku.
2021-05-13: Przedsiębiorcy niekiedy w swojej działalności wykorzystują struktury zagranicznych funduszy, które nie podlegają opodatkowaniu w Polsce w zakresie osiąganych tu dochodów. W sprawie jednego z takich funduszy inwestycyjnych fiskus robił wszystko, by jednak podatek pobrać. Próbował wykazać, że fundusz nie był akcjonariuszem spółki, z której wypłacił dywidendę, a i sama spółka nie uiściła podatku, o którego zwrot wystąpiła. Sąd, uchylając 10 marca 2021 r. jego decyzję, pouczył organ podatkowy, że: „…zasada informowania o motywach rozstrzygnięcia organu i przekonywania o zasadności tego rozstrzygnięcia zostanie zrealizowana, gdy strona pozna motywy rozstrzygnięcia sprawy” (wyrok WSA w Lublinie, sygn. akt I SA/Lu 570/20).
Robert Nogacki: Nie ma przepisów ograniczających sposób prowadzenia firmy ani dystrybucji jej zysków
2020-07-01: Wspólnicy polskiej spółki z o.o. założyli holding spółek zagranicznych i z ich wykorzystaniem uzyskali dywidendy z pominięciem podatku dochodowego od osób fizycznych. Powołując się na różne przepisy prawa krajowego i międzynarodowego, fiskus próbował zakwestionować dopuszczalność takich działań. Po stronie przedsiębiorców stanął sąd, stwierdzając: „Żaden ze znanych Sądowi przepisów nie zawiera ograniczeń co do sposobu prowadzenia działalności gospodarczej przez Skarżącą spółkę i jej wspólników, jak też w zakresie sposobu redystrybuowania zysku z tej działalności” (wyrok WSA w Szczecinie z 31 marca 2020 r., sygn. akt I SA/Sz 944/19).
Robert Nogacki: Przepisy o ukrytej dywidendzie w Polskim Ładzie
Polski Ład wprowadza do prawa podatkowego pojęcie „ukrytej dywidendy” i regulacje mające na celu zapobieganie ich wypłacaniu. Nowe przepisy mogą dotknąć podmioty, które dotychczas rozliczały się z udziałowcem w inny sposób niż wypłata dywidendy, w tym w szczególności w oparciu o system prowizyjny zależny od zysku. Co istotne, w wyniku konsultacji społecznych odroczono wejście w życie nowych przepisów do 1 stycznia 2023 r.
Założyciel i partner zarządzający kancelarii prawnej Skarbiec, uznanej przez Dziennik Gazeta Prawna za jedną z najlepszych firm doradztwa podatkowego w Polsce (2023, 2024). Doradca prawny z 19-letnim doświadczeniem, obsługujący przedsiębiorców z listy Forbesa oraz innowacyjne start-upy. Jeden z najczęściej cytowanych ekspertów w dziedzinie prawa handlowego i podatkowego w polskich mediach, regularnie publikujący w Rzeczpospolitej, Gazecie Wyborczej i Dzienniku Gazecie Prawnej. Autor publikacji „AI Decoding Satoshi Nakamoto. Sztuczna inteligencja na tropie twórcy Bitcoina” oraz współautor nagrodzonej książki „Bezpieczeństwo współczesnej firmy”. Profil na LinkedIn: 18.5 tys. obserwujących, 4 miliony wyświetleń rocznie. Nagrody: czterokrotny laureat Medalu Europejskiego, Złotej Statuetki Polskiego Lidera Biznesu, tytułu „Międzynarodowej Kancelarii Prawniczej Roku w Polsce w zakresie planowania podatkowego”. Specjalizuje się w strategicznym doradztwie prawnym, planowaniu podatkowym i zarządzaniu kryzysowym dla biznesu.
