Ministerstwo Rozwoju i Finansów wiodącym resortem polskiej polityki kosmicznej

Powołując się na normy europejskie, MRiF planuje, aby – na wzór zwłaszcza państw członkowskich Europejskiej Agencji Kosmicznej – powierzyć władzę nad rodzimą agencją ministrowi właściwemu ds. gospodarki. Obecnie nadzór należy do kompetencji prezesa Rady Ministrów. W projekcie przywoływane są przykłady Francji, Niemiec, Włoch, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii. Jednocześnie przeniesiona ma zostać siedziba PAK – z Gdańska do Warszawy.

Te zmiany nie są zbyt istotne dla funkcjonowania samej agencji i wydają się zwyczajnie niecelowe. Tłumaczenie, że w każdym z państw europejskich, „które posiada krajową agencję kosmiczną lub inną wyodrębnioną strukturę organizacyjną wspierającą działalność kosmiczną, podlega ona właściwemu ministrowi odpowiedzialnemu za politykę kosmiczną –zwykle ministrowi gospodarki/przemysłu lub nauki/badań”, nie jest całkowicie zgodne z prawdą.

W przypadku bowiem francuskiego CNES agencja kosmiczna kontrolowana jest przez dwa różne ministerstwa: badań i obrony. Również niemiecka agencja wyłamuje się z uzasadnienia projektodawców zmian, bo jej działalność nie jest wprzęgnięta w struktury jednego, dedykowanego do nadzoru ministerstwa.

Z kolei pomysł przeniesienia siedziby agencji z Gdańska do stolicy wcale nie wydaje się motywowany chęcią umiejscowienia jej bliżej polskiego centrum lotów kosmicznych…

Kancelaria Prezesa Rady Ministrów 20 września zamieściła ogłoszenie o naborze na stanowisko prezesa Polskiej Agencji Kosmicznej. Termin składania ofert upłynął 2 października. Obecnie p.o. prezesa PAK jest płk Piotr Suszyński. Od roku władze nie mogą wyłonić odpowiedniego kandydata na prezesa agencji, stąd też postanowiono obniżyć kryteria wyboru. Również dlatego, że ustawa o PAK pozwala pełnić jego obowiązki maksymalnie przez trzy miesiące, z możliwością jednorazowego przedłużenia o kolejne trzy.

Aby wszystko odbywało się zgodnie z prawem, płk Suszyński musiał w kwietniu przekazać stanowisko komuś innemu. W ostatnim dniu tego miesiąca powierzył je wiceprezesowi Agencji ds. Obronnych, czyli… samemu sobie.

Obecne kryteria wyboru prezesa PAK:

• niekaralność;
• obywatelstwo polskie;
• posiadanie stopnia naukowego doktora;
• uznany dorobek naukowy w dziedzinie związanej z zakresem działalności agencji oraz co najmniej 3-letnia praktyka na stanowisku kierowniczym albo
• tytuł zawodowy magistra lub równorzędny oraz co najmniej 3-letnia praktyka na stanowisku kierowniczym i co najmniej 6-letni staż pracy w przemyśle wysokich technologii.

Planowane, obniżone kryteria:

• niekaralność;
• obywatelstwo polskie;
• posiadanie co najmniej tytułu zawodowego magistra lub równorzędnego;
• co najmniej 3-letnia praktyka na stanowisku kierowniczym i co najmniej 4-letni staż pracy w sektorze naukowym, przemysłowym bądź administracji publicznej związanym z przestrzenią kosmiczną.

Istotą projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Agencji Kosmicznej nie jest jednak obniżenie wymogów wobec kandydatów na prezesa, tylko zmiana tego, kto i jak ma dokonywać jego wyboru.

„Prezes Agencji jest powoływany przez ministra właściwego do spraw gospodarki spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru – po zasięgnięciu opinii Rady Agencji, ministra właściwego do spraw gospodarki (…) – na 5-letnią kadencję” oraz „Minister właściwy do spraw gospodarki może odwołać Prezesa Agencji – po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw gospodarki …” – takie nowe brzmienie mają otrzymać odpowiednio pkt 1 i pkt 3 artykułu 8 nowelizowanej ustawy.

Innymi słowy, minister rozwoju i finansów w fundamentalnych kwestiach powołania i odwołania prezesa PAK będzie zasięgał opinii u samego siebie. Podobnie ma wyglądać wybór składu rady – MRiF będzie sam sobie rekomendować kandydatury jej członków: „Minister właściwy do spraw gospodarki powołuje do członkostwa w Radzie Agencji po 4 członków (…) z osób rekomendowanych przez Prezesa Polskiej Akademii Nauk w porozumieniu z Komitetem Badań Kosmicznych i Satelitarnych oraz ministra właściwego do spraw gospodarki”.

Ministerstwo chce nie tylko przejąć kontrolę nad wyborem prezesa, ale także wymienić jego podwładnych. Zgodnie z projektem, uzasadnionym „obiektywnymi potrzebami urzędu”, stosunki pracy pracowników zatrudnionych w agencji na podstawie umowy o pracę wygasną po upływie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji, jeśli:

• nie otrzymają oni w tym terminie propozycji nowych warunków pracy lub płacy albo
• mimo otrzymania nowych warunków pracy lub płacy nie przyjmą ich w ciągu 1 miesiąca od ich otrzymania.

Dzięki jednemu zapisowi zmieniającemu ustawę co najmniej 45 stanowisk w agencji zyska miano wakatów do obsadzenia.

Czy zmiany mają na celu wyłącznie nadzór nad właściwym wydatkowaniem budżetu o wartości 10 mln zł? Tylko w Polsce, segment tzw. działalności kosmicznej dotyczy ok. 300 przedsiębiorstw oraz 50 instytutów naukowych i badawczych. PAK ma realizować zadania wynikające z Projektu ustawy z dnia 10 lipca 2017 r. o działalności kosmicznej oraz Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych, również przygotowywanym przez Ministerstwo Rozwoju – a ten, poprzez sankcje karne, daje agencji znacznie większe możliwości dochodowe.

Sankcje karne zawarte w proponowanej ustawie o działalności kosmicznej oraz Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych:

• „Art. 42. Kto wykonuje działalność kosmiczną bez zezwolenia, podlega karze pieniężnej (…) od 20 000 € do 100 000 €”.
• „Art. 43. Kto wykonuje działalność kosmiczną niezgodnie z przepisami ustawy, w tym z warunkami zezwolenia, podlega karze pieniężnej (…) do 100 000 €”.
• „Art. 46. 2. Środki uzyskane z tytułu kar pieniężnych, o których mowa w art. 42 i 43, stanowią przychód Polskiej Agencji Kosmicznej”.

Dla obrotu gospodarczego bardziej niebezpieczne od kar wydają się regulacje dotyczące sposobu ich egzekwowania. Projekt ustawy już w art. 2 głosi, że „Działalność kosmiczna może być wykonywana na zasadach określonych w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej”. Jednak już w art. 41 wyłącza tę swobodę, zapewniając organom państwa nieskrępowaną i niemal niczym nieograniczoną legitymację do dokonywania kontroli: „Do kontroli działalności kosmicznej wykonywanej przez przedsiębiorcę nie stosuje się przepisów art. 79 i 82 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej”.

Oznacza to m.in. dopuszczenie do kontroli przedsiębiorcy bez zawiadomienia o zamiarze jej wszczęcia, w każdym czasie, czy też do równoczesnego prowadzenia kilku kontroli naraz. Czynności kontrolnych może dokonywać sam prezes PAK lub upoważniony przez niego pracownik.

Zakres uprawnień kontrolujących, które przysługują wobec przedsiębiorcy:

• wstęp do wszystkich nieruchomości, pomieszczeń, instalacji i innych obiektów związanych z działalnością kosmiczną;
• dostęp do dokumentów, materiałów oraz innych danych związanych z działalnością kosmiczną, a także możliwość sporządzania ich kopii.

Podsumowanie

• zgodnie z uzasadnieniem pomysłodawców zmian PAK powinien podlegać resortowi wiodącemu dla polskiej polityki kosmicznej, którym jest Ministerstwo Rozwoju i Finansów;
• do objęcia fotela prezesa PAK wystarczy tytuł magistra;
• minister rozwoju i finansów będzie sam sobie rekomendował i opiniował kandydatów na najważniejsze funkcje w agencji;
• budżet PAK w 2017 r. wynosi 10 mln zł;
• działalność kosmiczna dotyczy w Polsce ok. 300 przedsiębiorstw oraz 50 instytutów naukowych i badawczych, a także ponad 45 pracowników Polskiej Agencji Kosmicznej;
• sankcje karne dla przedsiębiorców działających w branży kosmicznej mogą wynieść do 100 tys. €;
• zasada swobody działalności gospodarczej w branży kosmicznej jest pojęciem względnym;
• odpowiedzialna za projekt Podsekretarz Stanu Jadwiga Emilewicz w latach 1999–2002 pracowała w Departamencie Spraw Zagranicznych Kancelarii Prezesa Rady Ministrów; teraz zakres swoich działań rozszerza poza granice ziemskie.

Kancelaria Prawna Skarbiec