Kara za opóźnienia, a koszty podatkowe

Oba pojęcia wynikają z prawa cywilnego. Niewykonanie zobowiązania dotyczy sytuacji gdy podmiot albo w ogóle nie świadczy usługi lub wykonuje ją inny podmiot niewskazany w umowie.

Zasadniczo można wyróżnić 4 typy niewykonania: niemożliwość świadczenia, za którą podmiot ponosi lub nie odpowiedzialność oraz opóźnienie wykonania świadczenia proste (podmiot nie ponosi odpowiedzialności) i kwalifikowane (za które podmiot ponosi odpowiedzialność).

Rozróżnieniem pomiędzy świadczeniem niewykonany, a wykonanym nienależycie jest przyjęcie tego świadczenia przez zlecającego. Pojęcie nienależytego wykonania jest bardzo szerokie, z uwagi na mnogość sytuacji, które mogą je powodować.

Zgodnie z treścią art. 476 zd. 1 KC „Dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela”. Jest to więc kwalifikowany typ opóźnienia w spełnieniu świadczenia.

Powyższy przepis przewiduje, że zwłoki można dopuścić się tylko na skutek własnych działań. W efekcie przepisy ustawy o CIT/PIT odnoszą się do pojęcia zwłoki w usunięciu wad towarów lub wykonaniu robót wynikających z okoliczności, za które dłużnik odpowiada.

W efekcie każdy przypadek zwłoki w wykonaniu świadczenia będzie objęty ograniczeniem w możliwości zaliczenia do kosztów podatkowych. Należy jednak odróżnić zwłokę, od opóźnienia, które może być także niezawinione.

Organy podatkowe w interpretacjach wskazują, że przy kwalifikacji wydatków na kary umowne lub odszkodowania do kosztów podatkowych nie ma znaczenia samo niedochowanie terminu wykonania, lecz kwestia odpowiedzialności dłużnika, co może przykładowo wynikać z umowy lub innego stosunku łączącego strony.

Kluczową kwestią jest tzw. należyta staranność. Przekonał się o tym jeden z programistów, który w toku świadczonych usług nie zweryfikował wpływu zmian w licencjach na przygotowane oprogramowanie, w efekcie czego zostało ono oddane z opóźnieniem i powstała konieczność zapłaty kary umownej.

Fiskus wskazał w interpretacji z 2019-09-11 r. nr 0112-KDIL3-1.4011.198.2019.1.KF, że odpowiedzialność na potrzeby tego przepisu należy rozumieć szeroko i nie można jej ograniczać do odpowiedzialności na zasadzie winy czy też na zasadzie ryzyka.

Podobne stanowisko zajął fiskus w interpretacji z dnia 2019-10-24 r. nr 0111-KDIB2-1.4010.387.2019.1.AR, gdzie odmówił zaliczenia do kosztów podatkowych kar umownych z tytułu opóźnienia w zakresie realizacji robót budowlanych.

W orzecznictwie sądów administracyjnych można zaobserwować podejście, w ramach którego uznaje się, że wypłata odszkodowania/kary umownej jest konsekwencją uznania roszczenia i zasadniczo stanowi potwierdzanie, że usługa nie została wykonana prawidłowo (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 grudnia 2016 r. sygn. III SA/Wa 2631/15).

Takie podejście nie jest jednak zawsze zgodne z prawdą i stanem faktycznym. Można sobie wyobrazić sytuację w ramach której przedsiębiorca nie akceptuje odpowiedzialności za powstanie kary umownej, ale decyduje się na jej zapłatę, żeby utrzymać relacje z klientem i zapewnić w przyszłości przychody. W takich kwestiach zastosowanie ograniczenia w kwalifikacji do kosztów podatkowych powinno być dodatkowo przeanalizowane.

Kwalifikacja do kosztów niepodatkowych wydatków z tytułu kar i odszkodowań została ściśle określona w przepisach ustawy o podatku dochodowym CIT/PIT. Zasadniczo więc w przypadku innych sytuacji ograniczenie to nie powinno mieć zastosowania.

Niemniej w ostatnich interpretacjach podatkowych fiskus usztywnia się w podejściu do traktowania kar umownych z tytułu opóźnień, obejmując ograniczeniem odliczenia szeroki katalog wydatków, nie zwracając uwagi na argumentację podatników związaną z wpływem tych wydatków na przychody.

Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec