Base Erosion Profit Shifting (BEPS)
Base Erosion and Profit Shifting (BEPS), w polskiej terminologii określane jako erozja podstawy opodatkowania i przenoszenie zysków, stanowi kompleksowe zjawisko w międzynarodowym prawie podatkowym polegające na wykorzystywaniu przez przedsiębiorstwa wielonarodowe luk prawnych, rozbieżności i niezgodności między systemami podatkowymi różnych państw w celu sztucznego transferowania zysków do jurysdykcji o niskim lub zerowym opodatkowaniu, gdzie często nie jest prowadzona realna działalność gospodarcza. Fenomen ten, zidentyfikowany i nazwany przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju na początku XXI wieku, stał się jednym z najpoważniejszych wyzwań współczesnej polityki podatkowej, generując według szacunków OECD globalne straty w dochodach podatkowych rzędu 100-240 miliardów dolarów amerykańskich rocznie.
Mechanizmy wykorzystywane w strategiach BEPS opierają się na wyrafinowanej inżynierii finansowej i prawnej, eksploatującej fundamentalne różnice w traktowaniu określonych transakcji przez różne systemy podatkowe. Klasycznym przykładem jest wykorzystanie instrumentów hybrydowych, które w jednej jurysdykcji traktowane są jako dług generujący odliczalne koszty odsetkowe, podczas gdy w innej klasyfikowane są jako kapitał własny z dywidendami niepodlegającymi opodatkowaniu u źródła. Podobnie, struktury wykorzystujące podmioty hybrydowe mogą prowadzić do sytuacji podwójnego nieopodatkowania, gdy dany podmiot uznawany jest za transparentny podatkowo w jednym państwie, a za nieprzezroczysty w drugim.
Ceny transferowe stanowią kolejny kluczowy obszar praktyk BEPS, gdzie poprzez manipulowanie cenami w transakcjach między podmiotami powiązanymi następuje sztuczne przesuwanie zysków. Przedsiębiorstwa wielonarodowe często lokują wartościowe aktywa niematerialne, takie jak patenty, znaki towarowe czy know-how, w spółkach zarejestrowanych w jurysdykcjach o preferencyjnym opodatkowaniu, następnie pobierając wysokie opłaty licencyjne od podmiotów operacyjnych działających w krajach o wyższych stawkach podatkowych. Mechanizm ten, znany jako transfer pricing manipulation, prowadzi do sytuacji, gdzie zyski generowane w miejscu rzeczywistej działalności gospodarczej są systematycznie przenoszone do lokalizacji oferujących korzystniejsze warunki podatkowe.
Finansowanie dłużne wewnątrzgrupowe stanowi trzeci filar strategii BEPS, wykorzystując asymetrię w traktowaniu kosztów finansowych. Spółki operacyjne w krajach o wysokim opodatkowaniu są nadmiernie zadłużane przez podmioty powiązane z jurysdykcji niskoopodatkowanych, co pozwala na redukcję podstawy opodatkowania poprzez odliczanie odsetek przy jednoczesnym transferze zysków w formie płatności odsetkowych. Praktyka ta, określana jako thin capitalization lub earnings stripping, doprowadziła wiele państw do wprowadzenia limitów odliczalności kosztów finansowania dłużnego.
Reakcją społeczności międzynarodowej na narastający problem BEPS była bezprecedensowa inicjatywa podjęta w 2013 roku przez OECD we współpracy z grupą G20, znana jako Projekt BEPS. Inicjatywa ta, obejmująca początkowo 15 kompleksowych działań, miała na celu fundamentalną reformę międzynarodowych ram podatkowych, zapewnienie większej spójności przepisów krajowych oraz zwiększenie przejrzystości działalności korporacji wielonarodowych. Plan działania obejmował zarówno minimalne standardy, do których wdrożenia zobowiązały się wszystkie uczestniczące jurysdykcje, jak i zalecenia dotyczące najlepszych praktyk w poszczególnych obszarach.
Wśród kluczowych działań Projektu BEPS znalazły się regulacje dotyczące neutralizacji skutków struktur hybrydowych (Działanie 2), ograniczenia erozji podstawy opodatkowania poprzez odliczenia z tytułu odsetek i innych płatności finansowych (Działanie 4), przeciwdziałanie szkodliwym praktykom podatkowym ze szczególnym uwzględnieniem przejrzystości i wymogu substancji (Działanie 5), oraz zapobieganie nadużywaniu postanowień umów o unikaniu podwójnego opodatkowania (Działanie 6). Szczególne znaczenie przypisano również dokumentacji cen transferowych i raportowaniu według krajów (Działanie 13), wprowadzającemu trójstopniowy system dokumentacji obejmujący master file, local file oraz Country-by-Country Reporting.
Implementacja zaleceń BEPS w poszczególnych jurysdykcjach przebiegała w sposób zróżnicowany, odzwierciedlając lokalne uwarunkowania prawne i gospodarcze. W Unii Europejskiej proces ten został znacząco przyspieszony poprzez przyjęcie dyrektyw ATAD (Anti-Tax Avoidance Directive) i ATAD 2, które w sposób wiążący narzuciły państwom członkowskim obowiązek wdrożenia kluczowych elementów pakietu BEPS. Dyrektywy te wprowadziły między innymi ogólną klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania, ograniczenia w odliczalności odsetek, opodatkowanie kontrolowanych spółek zagranicznych (CFC), oraz przepisy dotyczące exit tax.
W Polsce implementacja standardów BEPS przebiegała wielotorowo, obejmując zarówno transpozycję dyrektyw unijnych, jak i autonomiczne działania legislacyjne. Wprowadzono kompleksowe regulacje dotyczące cen transferowych, znacząco rozszerzając obowiązki dokumentacyjne i wprowadzając lokalną wersję raportowania Country-by-Country dla największych grup kapitałowych. Limitowanie kosztów finansowania dłużnego zostało uregulowane poprzez wprowadzenie przepisów o niedostatecznej kapitalizacji, następnie zastąpionych bardziej restrykcyjnymi regulacjami opartymi na wskaźniku EBITDA. Polska implementowała również przepisy CFC, regulacje dotyczące opodatkowania przy zmianie rezydencji podatkowej oraz rozbudowane przepisy o schematach podatkowych (MDR – Mandatory Disclosure Rules).
Włączające Ramy BEPS (Inclusive Framework on BEPS), ustanowione w 2016 roku, rozszerzyły zasięg inicjatywy poza pierwotny krąg państw OECD i G20, obejmując obecnie ponad 140 jurysdykcji. Uczestnictwo w tym forum zobowiązuje do wdrożenia czterech minimalnych standardów: przeciwdziałania szkodliwym praktykom podatkowym, zapobiegania nadużywaniu umów podatkowych, wprowadzenia raportowania Country-by-Country oraz poprawy mechanizmów rozstrzygania sporów podatkowych. Monitoring implementacji odbywa się poprzez proces wzajemnej oceny (peer review), zapewniający konsekwentne i efektywne wdrażanie uzgodnionych standardów.
Ekonomiczne konsekwencje zjawiska BEPS wykraczają daleko poza bezpośrednie straty dochodów budżetowych. Praktyki te prowadzą do zakłócenia konkurencji między przedsiębiorstwami, stawiając w uprzywilejowanej pozycji korporacje wielonarodowe dysponujące zasobami pozwalającymi na implementację złożonych struktur optymalizacyjnych, kosztem lokalnych przedsiębiorstw płacących podatki według nominalnych stawek. Dla krajów rozwijających się, gdzie podatek dochodowy od osób prawnych stanowi często znaczący udział w dochodach budżetowych, skutki BEPS są szczególnie dotkliwe, ograniczając możliwości finansowania rozwoju infrastruktury i usług publicznych.
Społeczny wymiar problemu BEPS ujawnił się w pełni po globalnym kryzysie finansowym 2008 roku, gdy ujawnione przypadki agresywnej optymalizacji podatkowej przez znane korporacje wywołały publiczne oburzenie i żądania większej sprawiedliwości podatkowej. Presja opinii publicznej i organizacji społeczeństwa obywatelskiego znacząco przyczyniła się do politycznej mobilizacji wokół reformy międzynarodowego systemu podatkowego, prowadząc do bezprecedensowego tempa prac nad Projektem BEPS.
Kancelaria Skarbiec udziela wsparcia w planowaniu strategii podatkowych w taki sposób aby uwzględniały one regulacje prawne odnoszące się do Base Erosion Profit Shifting.
Publikacje Kancelarii Skarbiec na tematy związane z Base Erosion Profit Shifting
Robert Nogacki: BEPS 2.0 – wpływ nowych regulacji na polskich podatników
2023-05-30: W 2013 r. zapoczątkowano reformy systemu podatkowego poprzez wdrożenie pakietu BEPS (Base Erosion Profit Shifting). Jest to projekt OECD i G20, który obecnie przechodzi w kolejną fazę, zwaną potocznie BEPS 2.0. Celem tego etapu jest skuteczniejsze opodatkowanie największych firm, poprzez oparcie się na dwóch filarach, które mają zapewnić bardziej uczciwy udział poszczególnych państw w łącznym podatku uiszczanym przez korporacje działające na ich terenie.
Główne założenie BEPS 2.0. to zapobieganie erozji bazy podatkowej w przypadku działania w jurysdykcjach, gdzie efektywna stawka opodatkowania (ETR) jest poniżej 15%. Warto zaznaczyć, że z uwagi na liczne zachęty podatkowe w Polsce wiele przedsiębiorstw technologicznych ma ETR poniżej 15%, zatem zaproponowane zmiany będą miały bezpośredni wpływ na kreowanie polityki podatkowej w Polsce w najbliższych latach.
Założyciel i partner zarządzający kancelarii prawnej Skarbiec, uznanej przez Dziennik Gazeta Prawna za jedną z najlepszych firm doradztwa podatkowego w Polsce (2023, 2024). Doradca prawny z 19-letnim doświadczeniem, obsługujący przedsiębiorców z listy Forbesa oraz innowacyjne start-upy. Jeden z najczęściej cytowanych ekspertów w dziedzinie prawa handlowego i podatkowego w polskich mediach, regularnie publikujący w Rzeczpospolitej, Gazecie Wyborczej i Dzienniku Gazecie Prawnej. Autor publikacji „AI Decoding Satoshi Nakamoto. Sztuczna inteligencja na tropie twórcy Bitcoina” oraz współautor nagrodzonej książki „Bezpieczeństwo współczesnej firmy”. Profil na LinkedIn: 18.5 tys. obserwujących, 4 miliony wyświetleń rocznie. Nagrody: czterokrotny laureat Medalu Europejskiego, Złotej Statuetki Polskiego Lidera Biznesu, tytułu „Międzynarodowej Kancelarii Prawniczej Roku w Polsce w zakresie planowania podatkowego”. Specjalizuje się w strategicznym doradztwie prawnym, planowaniu podatkowym i zarządzaniu kryzysowym dla biznesu.