Puste faktury
Pusta faktura (ang. empty invoice, fictitious invoice) oznacza dokument księgowy VAT lub inny dokument potwierdzający sprzedaż, który nie odzwierciedla rzeczywistej transakcji gospodarczej. Termin ten, choć nie posiada legalnej definicji w większości systemów prawnych, ukształtował się w orzecznictwie administracyjnym i sądowym jako kategoria doktrynalna odnoszącą się do dokumentów zawierających nieprawdziwe informacje dotyczące okoliczności istotnych dla ustalenia wysokości zobowiązań podatkowych.
Charakterystyczną cechą pustej faktury jest to, że została wystawiona i wprowadzona do obrotu, mimo że wykazuje usługę lub dostawę towaru, której w rzeczywistości nie było, lub zawiera inne dane niezgodne ze stanem faktycznym. Dokument taki może dotyczyć całkowicie fikcyjnych transakcji, nieprawdziwych danych o uczestnikach transakcji, zawyżonych kwot lub innych zniekształceń mających na celu uzyskanie nieuprawnionych korzyści podatkowych. Zjawisko to stanowi jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla integralności systemów podatkowych na całym świecie, generując straty budżetowe szacowane na setki miliardów euro rocznie.
Istotą zjawiska pustych faktur jest instrumentalne wykorzystywanie dokumentów księgowych do realizacji celów innych niż właściwe dokumentowanie rzeczywistych czynności gospodarczych. System ten stanowi fundament dla szerokiego spektrum działań przestępczych i oszukańczych, których konsekwencje wykraczają daleko poza bezpośrednie straty fiskalne.
Oszustwa podatkowe stanowią podstawowy cel stosowania pustych faktur, umożliwiając odliczenie podatku VAT naliczonego od fikcyjnych zakupów, zaniżenie podstawy opodatkowania w podatku dochodowym oraz uzyskanie nienależnych zwrotów VAT z budżetu państwa. Mechanizm ten funkcjonuje w oparciu o wykorzystanie luki czasowej między wystawieniem faktury a weryfikacją rzeczywistości transakcji przez organy podatkowe, co w systemach o ograniczonych możliwościach kontrolnych może generować znaczne straty fiskalne.
Pranie pieniędzy wykorzystuje puste faktury jako instrument legalizacji środków pochodzących z działalności przestępczej poprzez stworzenie pozoru legalnych transakcji gospodarczych. Fikcyjne dokumenty umożliwiają transformację nielegalnych środków finansowych w pozornie czyste przychody z działalności gospodarczej, co utrudnia śledzenie rzeczywistego pochodzenia kapitału przez organy ścigania i nadzoru finansowego.
Finansowanie działalności przestępczej obejmuje wykorzystanie pustych faktur do usprawiedliwiania przepływów finansowych, płacenia łapówek, finansowania zorganizowanych grup przestępczych, a w skrajnych przypadkach wspierania terroryzmu. System ten pozwala na utworzenie pozornie legalnych kanałów transferu środków finansowych do podmiotów zaangażowanych w działalność przestępczą.
Geneza historyczna
Pierwotne formy koncentrowały się na elementarnych mechanizmach oszustw: tworzeniu fikcyjnych przedsiębiorstw wyłącznie w celu wystawiania faktur, wykorzystywaniu „słupów” – osób podstawianych jako formalni właściciele firm, oraz stosowaniu podstawowych metod zatajania rzeczywistych beneficjentów systemu. Ograniczone możliwości techniczne organów kontrolnych oraz brak doświadczenia w zwalczaniu tego typu przestępstw ułatwiały funkcjonowanie takich schematów.
Rozwój w latach 90. i pierwszej dekadzie XXI wieku charakteryzował się profesjonalizacją procederu, powstaniem wyspecjalizowanych „fabryk faktur” – organizacji zajmujących się masowym wystawianiem fikcyjnych dokumentów, rozwojem międzynarodowych powiązań w ramach karuzel VAT-owskich wykorzystujących różnice w systemach podatkowych krajów członkowskich Unii Europejskiej, oraz coraz większym zaangażowaniem zorganizowanych grup przestępczych.
Współczesna ewolucja (od 2010 roku) przyniosła wykorzystanie zaawansowanych technologii informatycznych, automatyzację procesów wystawiania fikcyjnych dokumentów, stosowanie elementów sztucznej inteligencji do omijania systemów kontrolnych, oraz tworzenie międzynarodowych sieci przestępczych wykorzystujących kryptowaluty i technologie blockchain do zaciemniania przepływów finansowych.
Reakcje prawodawcze następowały etapami w odpowiedzi na ewolucję zagrożeń. Wprowadzenie mechanizmu odwrotnego obciążenia w wielu krajach UE (2017), systemów monitorowania transakcji VAT w czasie rzeczywistym, zaostrzenie kar w kodeksach karnych, oraz rozwój międzynarodowej współpracy w zwalczaniu tego typu przestępstw stanowią przykłady adaptacji systemów prawnych do nowych wyzwań.
Przyszłość walki z pustymi fakturami będzie charakteryzować się wyścigiem zbrojeń między coraz bardziej wyrafinowanymi technikami oszustw a równie zaawansowanymi technologiami ich wykrywania. Sukces będzie zależeć od skutecznej integracji rozwiązań technologicznych z solidnymi ramami prawnymi, współpracą międzynarodową oraz organizacyjnym zaangażowaniem w etyczne praktyki biznesowe. Kluczowe będzie utrzymanie równowagi między skuteczną prewencją oszustw a efektywnością działania legalnych przedsiębiorstw, zapewniając, że środki wymierzone w oszustwa podatkowe nie stają się nadmiernym obciążeniem compliance dla uczciwych firm.
— — —
Warto pamiętać, że puste faktury nie zawsze muszą być związane z oszustwami podatkowymi. Faktury takie mogą także powstać na skutek zwyczajnej omyłki. Bez względu jednak czy w danym wypadku „puste faktury” powstały przypadkowo, czy też intencjonalnie, to wymagają one dokonania korekty.
W jaki sposób Kancelaria Prawna Skarbiec pomoże pomóc w sprawach związanych z pustymi fakturami?
- Doradztwo prawne – udzielenie informacji na temat obowiązujących przepisów dotyczących pustych faktur i odpowiedniego postępowania w przypadku ich wystawiania lub otrzymywania;
- Reprezentacja prawna – reprezentowanie klienta przed organami ścigania lub sądami w sprawach związanych z pustymi fakturami, w tym przygotowanie pism procesowych, udział w przesłuchaniach i rozprawach;
- Audyt prawny – przeprowadzenie audytu dokumentów księgowych i faktur w celu weryfikacji zgodności z przepisami prawa oraz wskazanie ewentualnych nieprawidłowości;
- Opracowanie polityki antykorupcyjnej – pomoc w opracowaniu i wdrożeniu polityki antykorupcyjnej w firmie, która minimalizuje ryzyko związane z wystawianiem lub otrzymywaniem pustych faktur;
- Szkolenia pracowników – przeprowadzenie szkoleń dla pracowników dotyczących zasad wystawiania i otrzymywania faktur w celu uniknięcia zaangażowania w nielegalne praktyki.
Puste faktury – publikacje Kancelarii Skarbiec
Robert Nogacki: Odmowa odliczenia VAT naliczonego jako narzędzie odpowiedzialności zbiorowej
2025-11-29: Gdy w 2005 roku polski ustawodawca wprowadził do ustawy o VAT art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. a, oficjalnym celem było zwalczanie oszustw karuzelowych – wyrafinowanych schematów, w których zorganizowane grupy przestępcze wyłudzały miliardy złotych z budżetu państwa, korzystając z mechanizmów jakie oferował podatek VAT. Przepis ten miał pozwolić organom podatkowym na odmowę odliczenia VAT naliczonego, gdy faktura „stwierdza czynności, które nie zostały dokonane”. Dwie dekady później możemy obserwować, jak narzędzie skonstruowane do walki z przestępczością podatkową przekształciło się w mechanizm, który w praktyce stosowania przypomina bardziej strategię zbiorowej odpowiedzialności niż precyzyjne chirurgiczne uderzenie w rzeczywistych oszustów.
Robert Nogacki: Fakt, że przedsiębiorca kupił pustą fakturę od jednego kontrahenta, nie oznacza, że nabywał je od innych. Organy muszą to udowodnić
2021-07-30: Skarbówka oskarżyła firmę o oszustwo podatkowe, m.in. o zakup i wystawienie tzw. pustej faktury. Organy podatkowe odmówiły spółce prawa do odliczenia VAT i zastosowały sankcję w postaci obowiązku zapłaty wykazanego na tych pustych fakturach podatku. Przyczyną miały być powiązania, relacje łączące spółkę cywilną z przedsiębiorcami, którzy wystawili faktury. Sąd zgodził się z organami w zakresie ich ustaleń co do jednego z kontrahentów, że nie mógł on dokonać dostaw na rzecz skarżącej, stąd faktury były fikcyjne. Jednakże to, że spółka nabyła puste faktury od jednego z kontrahentów, nie oznacza automatycznie, że nabyła je też od innych.
Robert Nogacki: Wyższe kary za wyłudzanie fikcyjnych faktur
2017-03-29: 1 marca br. weszły w życie zmiany w Kodeksie karnym oraz niektórych innych ustaw, które przewidują wyższe kary za wyłudzanie VAT z fikcyjnych faktur.
Robert Nogacki: Wyrok sądu: Pusta faktura to taka, której nie towarzyszy transakcja w niej wskazana
2022-03-09: Spór pomiędzy przedsiębiorcą a organem podatkowym dotyczył ustalenia momentu dokonania korekty podatku naliczonego. Organ uznał, że skoro przyczyna korekty była znana wystawcy faktury już w chwili jej wystawiania to w konsekwencji przedsiębiorca nabył od niego pustą fakturę. Takie ustalenia są niedozwolone i pozbawione jakiegokolwiek uzasadnienia, orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku.
Robert Nogacki: Podatnik może skorygować „puste” faktury i nie płacić sankcyjnego VAT – wyrok TSUE
2021-06-22: Hasło „puste faktury” kojarzy się bardzo negatywnie i najczęściej utożsamiane jest z oszustwami podatkowymi i nadużyciami prowadzącymi do uszczuplenia dochodów podatkowych państwa. Jednak wystawić „pustą fakturę” można także niecelowo, przypadkiem. Pusta faktura stanowi co do zasady fakturę, gdzie wykazany został podatek, ale za fakturą nie stała dostawa towarów ani świadczenie usługi. Z sytuacją wystawiania pustych faktur można mieć do czynienia w przypadku intencjonalnego wystawienia faktur pomimo braku dostawy towaru lub świadczenia usługi, ale także w przypadku zmiany praktyki organów podatkowych, które mogą zacząć pewne rodzaje transakcji traktować odmiennie niż dotychczas, a podatnik jest nieświadomy zmienionej praktyki. W takich sytuacjach zasady podatku od towarów i usług powinny chronić podatników działających w dobrej wierze, ale czy tak jest na pewno? Sprawą zajął się TSUE (wyrok z dnia 18 marca 2021 r. w sprawie C-48/20).
Robert Nogacki: Fiskus oskarżył firmę o nabycie pustych faktur, mimo że zeznania świadków wyraźnie stwierdzały co innego
2021-04-26: Przedsiębiorca zlecił wykonanie usług i za nie zapłacił. Jednak fiskus zakwestionował rzetelność faktur dokumentujących ich wykonanie. W oparciu o część zeznań świadków zbudował teorię o udziale firmy w oszustwie i nabyciu przez nią tzw. pustych faktur, niedokumentujących rzeczywiście zrealizowanych usług, pomijając przy tym te zeznania, które o ich wykonaniu, a zatem i braku winy przedsiębiorcy, potwierdzały.
Robert Nogacki: Organy oskarżyły spółkę o oszustwo, a następnie bezpodstawnie odmówiły jej prawa do zmniejszenia opodatkowania
2020-09-14: Oskarżona o udział w 2013 r. w procederze obrotu pustymi fakturami spółka w tym samym roku, w ramach innej transakcji, zwróciła kontrahentowi otrzymaną od niego w 2012 r. zaliczkę na zakup nieruchomości, której sprzedaż nie doszła do skutku. Fiskus odmówił jej jednak prawa do obniżenia z tego tytułu podstawy opodatkowania, jak i samej kwoty należnego VAT. Pytanie tylko, czy urzędnicy zrobili to błędnie wskutek nieznajomości przepisów, czy wpływ na to miał fakt oskarżenia firmy o ww. oszustwo, bo jak orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach, działania organu w tej sprawie były bezpodstawne (wyrok z 23 lipca 2020 r., sygn. akt I SA/Ke 43/20).
Robert Nogacki: To, że przedsiębiorca kupował puste faktury, nie oznacza, że sam też je wystawiał
2020-08-20: Stwierdzenie nabycia przez przedsiębiorcę pustych faktur celem uzyskania korzyści podatkowych upoważnia organy do odmówienia mu prawa do odliczenia wynikającego z nich podatku. Nie oznacza jednak, że na tej podstawie mogą żądać od niego zapłaty VAT z faktur, które on wystawił. Jak orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi w wyroku z 19 marca 2020 r., to, iż przedsiębiorca kupował puste faktury, nie oznacza, że sam takie wystawiał. Organy muszą to dopiero udowodnić.
Założyciel i partner zarządzający kancelarii prawnej Skarbiec, uznanej przez Dziennik Gazeta Prawna za jedną z najlepszych firm doradztwa podatkowego w Polsce (2023, 2024). Doradca prawny z 19-letnim doświadczeniem, obsługujący przedsiębiorców z listy Forbesa oraz innowacyjne start-upy. Jeden z najczęściej cytowanych ekspertów w dziedzinie prawa handlowego i podatkowego w polskich mediach, regularnie publikujący w Rzeczpospolitej, Gazecie Wyborczej i Dzienniku Gazecie Prawnej. Autor publikacji „AI Decoding Satoshi Nakamoto. Sztuczna inteligencja na tropie twórcy Bitcoina” oraz współautor nagrodzonej książki „Bezpieczeństwo współczesnej firmy”. Profil na LinkedIn: 18.5 tys. obserwujących, 4 miliony wyświetleń rocznie. Nagrody: czterokrotny laureat Medalu Europejskiego, Złotej Statuetki Polskiego Lidera Biznesu, tytułu „Międzynarodowej Kancelarii Prawniczej Roku w Polsce w zakresie planowania podatkowego”. Specjalizuje się w strategicznym doradztwie prawnym, planowaniu podatkowym i zarządzaniu kryzysowym dla biznesu.
