Czy fiskus potrafi zatrzymać czas?

Wykorzystywanie przez organy podatkowe instytucji wszczęcia postępowania karnego skarbowego do zawieszenia biegu terminu przedawnienia, to doskonały wytrych pozwalający na przedłużanie postępowań i uniknięcie przedawnień.

Z art. 70 § 6 pkt 1 ordynacji podatkowej wynika, iż bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania.

W praktyce jedynym powodem wszczynania przez organy podatkowe postępowań karnych skarbowych nie jest podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, lecz dążenie do zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Postępowanie karnoskarbowe jest wszczynane zazwyczaj bez podstawy faktycznej, mającej swoje umocowanie w prawomocnym orzeczeniu administracyjnym.

Jest tak, ponieważ organ w momencie wszczynania śledztwa lub dochodzenia w sprawie karnoskarbowej dysponuje zwykle jedynie materiałami zgromadzonymi w trakcie kontroli podatkowej oraz nieprawomocną decyzją organu I instancji, na których nie może oprzeć swoich ustaleń. Innymi słowy, nie jest znany wynik postępowania podatkowego, a więc nie wiadomo, czy doszło do wyczerpania znamion czynu zabronionego.

Powoduje to, iż tak wszczęte postępowanie karnoskarbowe nie może zostać zakończone. W konsekwencji organ wszczynający postępowanie karnoskarbowe, z uwagi na limity czasowe dochodzenia i śledztwa, może alternatywnie „prowadzić” czynności przy jednoczesnym przedłużaniu postępowania albo postępowanie zawiesić w oczekiwaniu na orzeczenie przesądzające o prawidłowości rozliczenia podatku.

Sprzyja temu art. 114a kodeksu karnego skarbowego, który pozwala na zawieszenie postępowania w sprawach o przestępstwa lub wykroczenia skarbowe, „jeżeli jego prowadzenie jest w istotny sposób utrudnione ze względu na prowadzoną kontrolę podatkową, kontrolę celno-skarbową lub toczące się postępowanie przed organami podatkowymi, organami celnymi lub sądami administracyjnymi”.

Wynik postępowania karnego jest więc uzależniony od efektów postępowania podatkowego. Korzyści z tego osiąga wyłącznie fiskus, który na długo zawiesza bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Tym samym art. 70 § 6 pkt 1 ordynacji podatkowej służy w praktyce do przedłużenia biegu terminu przedawnienia.

Poza tym wszczęcie postępowania karnego skarbowego po wydaniu decyzji przez organ pierwszej instancji, a przed wydaniem decyzji przez organ odwoławczy, powoduje efektywne zawieszenie w czasie biegu terminu przedawnienia do czasu wydania prawomocnego orzeczenia przez sąd administracyjny.

Złożenie bowiem skargi do sądu również zawiesza bieg terminu przedawnienia. Wszczęcie postępowania karnoskarbowego eliminuje więc de facto przepisy ordynacji podatkowej, przewidujące przedawnienie zobowiązania podatkowego.

Jak sprawdzić, czy postępowanie karne skarbowe jest zgodne z prawem? Przede wszystkim podatnik powinien wiedzieć, że w związku ze wszczętym postępowaniem karnoskarbowym jego zobowiązanie się nie przedawni w ustawowym terminie, ponieważ bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu.

Organ podatkowy musi zawiadomić podatnika o zawieszeniu biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego z powodu wszczętego postępowania karnoskarbowego najpóźniej z upływem ustawowego terminu przedawnienia. Istnienie takiego obowiązku po stronie organu wynika z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z
17 lipca 2012 r. (sygn. akt P 30/11).

Podatnik może również kwestionować wykładnię art. 70 § 6 pkt 1 ordynacji podatkowej dokonywaną przez organy podatkowe. Zgodnie z nią już wszczęcie postępowania „w sprawie” o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe jest przesłanką zawieszenia biegu terminu przedawnienia. Tymczasem zdarzeniem procesowym zawieszającym bieg terminu przedawnienia powinno być wszczęcie postępowania karnoskarbowego „przeciwko osobie”.

Przyczyny zawieszające bieg terminu przedawnienia powinny zatem dotyczyć podatnika, który ma zaległość podatkową w postaci niewykonania zobowiązania objętego instytucją przedawnienia. Innymi słowy, mają odnosić się do sfery penalizowanej związanej z niewykonaniem zobowiązania przez konkretnego podatnika.

Praktykę organów podatkowych polegającą na wszczynaniu postępowań karnoskarbowych w odniesieniu do spraw niezakończonych prawomocną decyzją należy uznać za niezgodną z konstytucyjną zasadą zaufania obywateli do organów państwa oraz z zasadą demokratycznego państwa prawa.

Autorzy: Piotr Pracz, mec. Robert Nogacki, Kancelaria Prawna Skarbiec