Pojęcie działalności gospodarczej w VAT

Zgodnie z art. 15 ust 2 ustawy o VAT: Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Ustawa o VAT dotyczy więc podatników prowadzących działalność w zakresie produkcji, handlu oraz świadczenia usług, w tym także rolników oraz podmioty pozyskujące zasoby naturalne, a także wolne zawody.

Należy dodać, że definicja rodzajów działalności jest bardzo szeroka z uwagi na dodanie słowa „wszelka”. Oznacza to, że teoretycznie każda czynność związana z powyższym zakresem działalności powinna być analizowana pod kątem opodatkowania VAT.

Niezmiernie istotną cechą działalności gospodarczej wynikającą z ustawy o VAT jest samodzielność. Oznacza to, że działalność powinna być podejmowana we własnym imieniu, na własne ryzyko w sposób samodzielny. Stosunki podobne do umowy o pracę nie powinny być objęte opodatkowaniem VAT.

Kolejna cecha działalności gospodarczej to wykorzystywanie towarów i usług w sposób ciągły. Co do zasady więc czynności wykonywane w sposób jednorazowy, okolicznościowy nie powinny być objęte zakresem VAT. Jednak praktyka orzecznicza w tym zakresie pokazała, że nie zawsze jest to oczywiste.

Kolejny istotny element definicji działalności gospodarczej, to wykonywanie jej do celów zarobkowych. Oznacza to więc, że działalność wykonywana w celach niezarobkowych nie powinna co do zasady podlegać opodatkowaniu VAT.

Jednym z ciekawych problemów w zakresie ciągłości działalności gospodarczej jest sprzedaż nieruchomości prywatnej przez osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej. Analizując orzecznictwo sądów administracyjnych można dojść do wniosku, że ryzyko w tym zakresie może powstawać już w przypadku zbycia jednej nieruchomości.

Przykładowo WSA w Łodzi w wyroku z dnia 03.09.2020 r. sygn. I SA/Łd 877/19 wskazał, że każdorazowo w przypadku sprzedaży gruntu, należy zbadać jakie środki angażuje sprzedający w transakcje. Jeżeli są one podobne do handlowców, zajmujących się profesjonalną sprzedażą gruntów, wtedy należy uznać, że podmiot zachowuje się jak handlowiec i transakcja może podlegać ustawie o VAT.

W innym wyroku WSA w Poznaniu (wyrok z 25.08.2020 r. sygn. I SA/Po 364/20) wskazał, że szeroki zakres działań związany ze sprzedażą nieruchomości nie jest typowy dla osoby fizycznej, niezależnie od podpisania umowy z pełnomocnikiem, ponieważ jego działania podejmowane są na rzecz i w interesie sprzedawcy.

Sprawa dotyczyła osoby fizycznej, która wydzierżawiła działkę w celu przygotowania jej do późniejszej sprzedawcy dzierżawcy. Czynności podejmowane przez dzierżawcę zostały uznane za podejmowane przez sprzedającą, a w efekcie sprzedaż gruntu została uznana za działalność gospodarczą.

W tym zakresie Ministerstwo Finansów wydało interpretację ogólną potwierdzając, że w przypadku czynności egzekucyjnych działają oni jako podatnicy VAT. Przyczyną do wydania interpretacji ogólnej był wyrok TSUE z 9 czerwca 2015 r. w sprawie C-499/13, Macikowski, Minister Finansów.

Sytuacja komorników zmieniła się znacząco i ich działalność została uznana za opodatkowaną VAT. Co prawda komornik jest organem egzekucyjnym wykonującym wyroki sądu, przez co można uznać, że nie prowadzi samodzielnej działalności, jednak w takim przypadku pobiera prowizje od egzekwowanych kwot.

Następnie sytuacja zmieniła się w związku ze zmianą przepisów ustawy o VAT oraz interpretacją ogólną Ministerstwa Finansów z 15.04.2019 r. (PT9.8101.1.2019). Od tego czasu komornicy sądowi traktowani są podobnie jak pracownicy sądowi i nie są objęci VAT, z uwagi na brak prowadzenia samodzielnej działalności gospodarczej.

Powyższy przykład pokazuje jak bardzo zmienna i dyskusyjna jest kwestia prowadzenia samodzielnej działalności gospodarczej. Podmioty, które wykonują czynności teoretycznie niezwiązane z opodatkowaniem VAT, powinny każdorazowo przeanalizować aktualną sytuację wynikającą z przepisów i orzecznictwa.

Kolejny ciekawy problem dotyczy różnego traktowania jednorazowej czynności wykonywanej w ramach działalności gospodarczej. Dobrym przykładem jest tu jednorazowa umowa pożyczki zawarta przez podatnika VAT.

Według organów podatkowych taka transakcja może być traktowana jako opodatkowana VAT. Z kolei sądy administracyjne w większości stoją na stanowisku, że z uwagi na incydentalny charakter takiej transakcji może ona być poza regulacjami ustawy o VAT.

Problematyka ta pokazuje, że jeżeli podmiot jest już podatnikiem VAT, powinien dokładnie analizować podejmowane przez siebie czynności, także jeżeli nie są do końca związane z działalnością gospodarczą, ponieważ mogą być tak zakwalifikowane przez organy podatkowe.

Autor: radca prawny Robert Nogacki – Twórca Kancelarii Prawnej Skarbiec