Prawo do odliczenia VAT od wydatków inwestycyjnych w przypadku zaniechania inwestycji

Przepis art. 86 ust. 1 polskiej ustawy o VAT stanowi, że prawo do obniżenia kwoty podatku od towarów i usług należnego o kwotę podatku naliczonego przysługuje podatnikom prowadzącym działalność gospodarczą w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych VAT.

Jedna z firm, rumuńska spółka ITH Comercial Timişoara SRL, podjęła przed laty (w 2006 r.) w Rumunii dużą inwestycję w celu realizacji projektu budowlanego obejmującego budowę biurowca i centrum handlowego, które miała następnie oddać w najem.

Nabyła grunty i rozpoczęła starania o pozwolenia na rozbiórkę istniejących budynków, a także pozwolenia na budowę nowych, docelowych. W celu pozyskania tych pozwoleń zawarła m.in. umowy o doradztwo. W 2008 r. przyszedł jednak kryzys gospodarczy i inwestycje zostały najpierw zawieszone, a potem poddane likwidacji i ujęte jako wydatki za rok podatkowy 2015.

W ramach dwóch kontroli podatkowych przeprowadzonych w latach 2009 i 2013, obejmujących okres od marca 2006 r. do czerwca 2012 r., rumuńskie organy podatkowe stwierdziły, że VAT został należycie odliczony i pobrany za ten okres, oraz że sytuacja gospodarcza i finansowa nie pozwoliła na kontynuację planowanego przez firmę projektu inwestycyjnego.

Ale już w ramach kontroli podatkowej, która miała miejsce w 2016 r. i obejmowała okres od lipca 2012 r. do czerwca 2016 r., organy uznały, że firma nie dokonała prawidłowego odliczenia i pobrania VAT związanego z dwoma projektami, i zobowiązała spółkę do zapłaty dodatkowej kwoty z tytułu rozliczeń w podatku VAT.

Organy podatkowe stwierdziły w szczególności, że prawo do odliczenia VAT nie powinno przedsiębiorcy przysługiwać, bo wiedział on od chwili rozpoczęcia pierwszego projektu o występowaniu okoliczności mogących przeszkodzić w jego realizacji i wpłynąć na nieukończenie projektów, a mimo to podjął związane z tym ryzyko.

Spółka wystąpiła przeciwko organom obu instancji do rumuńskiego sądu, który wniósł do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej pytanie prejudycjalne, czy przepisy unijnej dyrektywy VAT, w szczególności art. 167 i 168, a także zasady: pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań, niedyskryminacji i neutralności podatkowej dopuszczają możliwość odmówienia podatnikowi prawa do odliczenia VAT związanego z niektórymi kosztami inwestycji, poniesionymi z zamiarem ich przeznaczenia na dokonanie transakcji podlegającej opodatkowaniu, w przypadku, gdy planowana inwestycja zostanie następnie zaniechana?

TSUE, przytaczając regulację art. 167 wspólnotowej dyrektywy VAT, przypomniał, że prawo do odliczenia podatku od towarów i usług powstaje w momencie, gdy podlegający odliczeniu podatek staje się wymagalny. Zatem o istnieniu prawa do odliczenia decyduje jedynie to, czy w danym dniu dana osoba posiada przymiot podatnika tego podatku oraz czy działa w takim charakterze.

Zatem od chwili, gdy organ skarbowy zaakceptował, że przedsiębiorcy zostanie przyznany status podatnika VAT, zasadą jest, że status ten nie może mu zostać później odebrany z mocą wsteczną wskutek wystąpienia lub niewystąpienia jakichś zdarzeń. Wyjątkiem od tej reguły jest tylko okoliczność nadużycia lub oszustwa.

Nabycie towaru lub usługi przez podatnika VAT uruchamia stosowanie systemu VAT, a w konsekwencji również stosowanie mechanizmu odliczenia tego podatku. Faktyczne lub zamierzone wykorzystanie towarów i usług wyznacza jedynie zakres wstępnego odliczenia VAT, do którego podatnik jest uprawniony na mocy art. 168 dyrektywy VAT, oraz zakres ewentualnych korekt w późniejszych okresach.

Zatem w celu zachowania prawa do odliczenia wystarczające jest, by przedsiębiorca miał rzeczywisty zamiar wykorzystania nabytych towarów lub usług na potrzeby swojej działalności. Organ podatkowy może pozbawić przedsiębiorcę tego prawa jedynie wówczas, gdy wykaże, że w ramach oszustwa lub nadużycia złożone przez niego oświadczenie o tym zamiarze jest fałszywe.

TSUE, konkludując, że z pytania prejudycjalnego przesłanego przez rumuński sąd nie wynika, aby spółka dopuściła się oszustwa lub nadużyć, orzekł na korzyść przedsiębiorcy, stwierdzając, iż:

„…prawo do odliczenia podatku od wartości dodanej (VAT) naliczonego od towarów, w tym przypadku od nieruchomości, i usług nabytych w celu dokonania transakcji podlegających opodatkowaniu zostaje zachowane w sytuacji, gdy początkowo przewidziane projekty inwestycyjne zostały zaniechane z uwagi na okoliczności niezależne od woli podatnika, i nie należy dokonywać korekty tego VAT, jeżeli podatnik nadal ma zamiar wykorzystywać rzeczone towary do celów podlegającej opodatkowaniu działalności” (wyrok TSUE (ósma izba) z dnia 12 listopada 2020 r. w sprawie C‑734/19 ITH Comercial Timişoara SRL przeciwko Agenţia Naţională de Administrare Fiscală – Direcţia Generală Regională a Finanţelor Publice Bucureşti, i Agenţia Naţională de Administrare Fiscală – Direcţia Generală Regională a Finanţelor Publice Bucureşti – Administraţia Sector 1 a Finanţelor Publice).

To bardzo ważny, korzystny dla przedsiębiorców wyrok, stanowiący silny oręż w walce z organami podatkowymi, które negują możliwość odliczenia VAT w i tak już trudnej dla firmy sytuacji upadku planowanej inwestycji, na rzecz której przedsiębiorcy ci zdążyli już ponieść wydatki, niejednokrotnie znaczne, jak w opisanej powyżej sprawie na zakup nieruchomości.

Autor: radca prawny Robert Nogacki – Twórca Kancelarii Prawnej Skarbiec