Zbycie przedsiębiorstwa w podatku od towarów i usług

Dla celów określenia definicji terminu „przedsiębiorstwo” wykorzystuje się przepisy wynikające z kodeksu cywilnego (art. 551 KC), zgodnie z którym przedsiębiorstwo to zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej.

Przedsiębiorstwo obejmuje w szczególności: firmę (nazwę przedsiębiorstwa), własność nieruchomości i ruchomości, prawa wynikające z najmu/dzierżawy, wierzytelności, koncesje, licencje, zezwolenia, patenty i prawa własności przemysłowej, majątkowe prawa autorskie i prawa pokrewne, tajemnice przedsiębiorstwa, a także księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

W definicji pojęcia „przedsiębiorstwo” istotny jest także związek pomiędzy poszczególnymi niematerialnymi i materialnymi składnikami przedsiębiorstwa, tak aby można o nim było mówić jako o zespole składników, a nie zbiorze pojedynczych elementów. Spory z fiskusem dotyczą w dużej części definicji pojęcia „przedsiębiorstwa” oraz ustalenia związku pomiędzy składnikami majątku. Warto też zaznaczyć, że art. 551 Kodeksu cywilnego zawiera jedynie przykładowy katalog składników niematerialnych i materialnych składających się na przedsiębiorstwo.

Przykładowo w wyroku z dnia 5 grudnia 2017 r., sygn. I SA/Gd 1130/17, WSA w Gdańsku wskazał, że brak ustawowej możliwości zbycia koncesji na obrót paliwami w ramach transakcji sprzedaży nieruchomości zabudowanej stacją paliw wraz z wyposażeniem, będącej co do zasady zespołem składników majątkowych, nie oznacza, że w przedmiotowej sytuacji nie doszło do zbycia przedsiębiorstwa.

W tej konkretnej sprawie WSA uznał, że zbywana stacja paliw mogła funkcjonować jako niezależne przedsiębiorstwo z uwagi na związek składników majątkowych i niemajątkowych. WSA wskazał, że istotna jest możliwość dalszego prowadzenia działalności gospodarczej, dlatego w tej sytuacji nastąpiło zbycie przedsiębiorstwa w rozumieniu ustawy o VAT.

Kolejnym z warunków braku opodatkowania VAT czynności zbycia przedsiębiorstwa jest dalsze prowadzenie działalności gospodarczej przez nabywcę przedsiębiorstwa. W innym przypadku nie będzie dochodziło do zbycia przedsiębiorstwa, lecz do zbycia składników majątkowych, towarów czy zapasów. Nabywca może prowadzić działalność w innym zakresie lub skali, jednak powinno zostać zachowane przeznaczenie nabywanego zespołu składników majątkowych (por. wyrok WSA w Lublinie z dnia 17 grudnia 2020 r., sygn. I SA/Lu 150/20).

Brak możliwości natychmiastowego rozpoczęcia działalności gospodarczej w zakresie nabytego przedsiębiorstwa nie oznacza automatycznie, że nie doszło do transakcji zbycia przedsiębiorstwa. Pojęcie „przedsiębiorstwa” jest pojęciem szerszym od pojęcia „działalności gospodarczej”, dlatego fakt braku możliwości natychmiastowego prowadzenia dalszej działalności nie może determinować w sposób jednoznaczny braku transakcji sprzedaży przedsiębiorstwa (por. wyrok NSA z dnia 25 kwietnia 2018 r. sygn., I FSK 1204/16).

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt, jakim jest zawieranie szeregu umów sprzedaży w stosunkowo krótkim okresie prowadzących do przeniesienia własności wszystkich składników majątkowych i niemajątkowych, z jednoczesnym przekazaniem personelu, umożliwiającym kontynuowanie dalszej działalności gospodarczej. W takiej sytuacji sądy przyznają, że pomimo braku jednej umowy sprzedaży doszło w rzeczywistości do sprzedaży przedsiębiorstwa (NSA w wyroku z 9 lutego 2000 r., sygn. I SA/Gd 2036/97).

Kolejnym ciekawym aspektem zbycia przedsiębiorstwa jest następstwo prawne. Nabywca przedsiębiorstwa musi być traktowany na potrzeby podatkowe jako następca prawny zbywcy. Oznacza to, że będzie miał prawo do skorzystania z ulg i preferencji, do których miał prawo zbywca. Takie stanowisko zajął WSA w Poznaniu w wyroku z dnia 18 lipca 2019 r., sygn. I SA/Po 385/19.

Powyższa zasada dotyczy także m.in. prawa do odliczenia podatku VAT naliczonego, które powinno przejść na nabywcę w dacie sprzedaży przedsiębiorstwa. Ta sama zasada odnosi się do faktur sprzedaży, które mogłyby nie zostać wystawione w terminach przez zbywcę.

Problematyczne staje się rozliczenie ewentualnych korekt zarówno po stronie sprzedażowej, jak i zakupowej, ponieważ od daty sprzedaży wszystkie korekty powinny być wystawiane przez/na nabywcę. Co do zasady nabywcę powinny też chronić interpretacje dotyczące przedsiębiorstwa wydane na zbywcę.

Powyższe przejęcie zarówno praw i obowiązków przez nabywcę na gruncie VAT oznacza konieczność przeprowadzenia dokładnej analizy transakcji sprzedaży przedsiębiorstwa pod kątem VAT.

Autor: radca prawny Robert Nogacki – Twórca Kancelarii Prawnej Skarbiec

Kancelaria Prawna Skarbiec