Kiedy stawką staje się Twoje życie
Jest moment, który zmienia wszystko. Przychodzi wezwanie, w którym nie jesteś już „stroną” ani „kontrolowanym”. Jesteś podejrzanym. Słowo, które jeszcze wczoraj należało do innego świata — świata kryminałów, gazet, ludzi, którzy „robili coś złego” — nagle dotyczy ciebie.
To nie jest już spór o interpretację przepisów. To jest sprawa w której stawką jest Twoja wolność i dorobek życia.
- Przeczytaj więcej: Kto mieczem wojuje… O nieodwracalności ekspansji represji karnych
Anatomia strachu
Psychologia zna zjawisko zwane tunneling — zwężeniem pola widzenia pod wpływem stresu. Gdy czujesz zagrożenie, mózg automatycznie redukuje zakres uwagi. Widzisz tylko to, co bezpośrednio przed tobą. Tracisz perspektywę.
Postępowanie karne jest zaprojektowane — świadomie lub nie — żeby ten mechanizm wykorzystać.
Wezwanie przychodzi nagle. Terminy są krótkie. Język jest obcy i złowrogi. Nie wiesz, co możesz powiedzieć, co musisz powiedzieć, czego nie powinieneś mówić. Nie wiesz, czy twoje wyjaśnienia pomogą, czy zaszkodzą. Nie wiesz, kto jeszcze jest przesłuchiwany i co mówi.
W tym stanie ludzie popełniają błędy, które potem trudno naprawić. Mówią za dużo, bo milczenie wydaje się przyznaniem do winy. Próbują tłumaczyć kontekst, którego prokurator nie chce słyszeć. Podpisują protokoły, nie czytając ich uważnie. Zgadzają się na rzeczy, na które nie musieli się zgodzić.
Pierwszy kontakt z organami ścigania to moment maksymalnej asymetrii. Oni wiedzą, czego szukają. Ty nie wiesz, co wiedzą.
Przesłuchanie: teatr z konsekwencjami
Przesłuchanie wygląda jak rozmowa, ale rozmową nie jest. Jest to procedura, w której każde słowo zostaje zapisane i może być użyte — teraz lub za lata — w sposób, którego nie przewidujesz.
Psychologia przesłuchań jest dobrze zbadana. Wiemy, że ludzie pod presją przeceniają korzyści z mówienia i niedoceniają ryzyka. Wiemy, że potrzeba bycia postrzeganym jako pomocny i szczery jest głęboko zakorzeniona — i łatwa do wykorzystania. Wiemy, że pamięć jest rekonstrukcyjna: pod wpływem sugestywnych pytań ludzie „przypominają sobie” rzeczy, które się nie wydarzyły.
Przesłuchujący są w tym szkoleni. Potrafią budować rapport, tworzyć złudne poczucie bezpieczeństwa, przeplatać pytania neutralne z pytaniami kluczowymi. Potrafią milczeć w sposób, który wymusza mówienie. Potrafią sugerować, że wiedzą więcej, niż wiedzą.
Masz prawo do milczenia. Masz prawo do obrońcy. Te prawa istnieją nie dlatego, że system jest niesprawiedliwy — ale dlatego, że bez nich byłby niesprawiedliwy. Skorzystanie z nich nie jest oznaką winy. Jest oznaką rozumu.
Efekt kotwiczenia
Psychologia poznawcza opisuje zjawisko kotwiczenia: pierwsza informacja, którą otrzymujemy, nieproporcjonalnie wpływa na dalsze oceny. Prokurator, który widzi sprawę jako oszustwo, będzie interpretował każdy kolejny fakt przez ten pryzmat. Sędzia, który otrzymał akt oskarżenia, ma już w głowie pewną narrację.
Dlatego początek postępowania jest tak ważny. To, jak zostaniesz przedstawiony w pierwszych dokumentach, jakie wyjaśnienia złożysz na pierwszym przesłuchaniu, jaki obraz wyłoni się z pierwszych zeznań świadków — to wszystko tworzy kotwicę, od której trudno się potem oderwać.
Obrona na etapie postępowania przygotowawczego to nie jest czekanie na proces. To jest kształtowanie narracji, zanim narracja zostanie ustalona bez Twojego udziału.
Mit biernej obrony
Istnieje przekonanie, że w sprawie karnej najlepiej siedzieć cicho i czekać. Że obrońca włącza się na etapie sądowym. Że postępowanie przygotowawcze to czas prokuratora, nie obrońcy.
To jest błąd, który może kosztować lata.
Postępowanie przygotowawcze to moment, w którym kształtuje się materiał dowodowy. W którym prokuratura decyduje, jakie zarzuty postawić i jak je sformułować. W którym świadkowie składają zeznania, których potem nie będą pamiętać — ale które zostaną odczytane na rozprawie.
Aktywna obrona na tym etapie oznacza: udział w przesłuchaniach, dostęp do akt, inicjatywę dowodową, składanie wniosków. Oznacza bycie obecnym tam, gdzie kształtuje się sprawa — nie czekanie, aż przyjdzie gotowa.
Wielu klientów przychodzi do nas dopiero z aktem oskarżenia. Możemy im pomóc — ale możliwości są wtedy mniejsze. Kotwica jest już zarzucona.
Test odwagi
Sprawa karna skarbowa to test charakteru. Ale odwaga w tym kontekście nie oznacza brawury.
Odwaga to zdolność do funkcjonowania mimo strachu. Do podejmowania decyzji, gdy wszystko w tobie krzyczy, żebyś uciekł, ukrył się, zgodził się na cokolwiek, żeby to się skończyło.
Czasem odwaga oznacza milczenie, gdy instynkt każe się tłumaczyć. Czasem oznacza walkę, gdy wszystko wydaje się przegrane. Czasem oznacza negocjacje, gdy emocje każą walczyć do końca. Czasem oznacza przyznanie się i szukanie najlepszego możliwego rozwiązania.
Dobry obrońca nie jest po to, żeby podjąć te decyzje za ciebie. Jest po to, żebyś mógł je podjąć świadomie — rozumiejąc konsekwencje, znając opcje, widząc całe pole, nie tylko tunel przed sobą.
Stygmat
Jest jeszcze coś, o czym prawnicy rzadko mówią: stygmat.
Samo postawienie zarzutów zmienia sposób, w jaki inni na ciebie patrzą. Zmienia sposób, w jaki sam na siebie patrzysz. Nawet jeśli sprawa zakończy się umorzeniem, nawet jeśli zostaniesz uniewinniony — ślad pozostaje. W aktach, w internecie, w pamięci ludzi, w twojej własnej pamięci.
To jest koszt, którego nie da się w pełni zrekompensować. Można go tylko minimalizować — przez sprawne prowadzenie obrony, przez kontrolowanie narracji, przez dążenie do najszybszego możliwego zakończenia.
Co robimy
Wchodzimy od pierwszego dnia. Jesteśmy obecni na przesłuchaniach, przeszukaniach, oględzinach. Analizujemy materiał dowodowy, zanim stanie się aktem oskarżenia. Kształtujemy linię obrony, gdy jeszcze jest czas ją kształtować.
Na etapie sądowym bronimy przed sądami obu instancji. Składamy apelacje i kasacje. Przesłuchujemy świadków. Podważamy dowody. Walczymy o uniewinnienie — a gdy to niemożliwe, o najniższy możliwy wymiar kary, warunkowe umorzenie, dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.
Oferujemy też coś, co może wydawać się niezwykłe: próbne przesłuchanie. Symulację tego, co cię czeka — żebyś wiedział, jak to wygląda, zanim znajdziesz się w pokoju z prokuratorem.
Bo w sprawach karnych skarbowych przygotowanie nie jest przewagą. Jest warunkiem przetrwania.
Zarzuty najczęściej stawianych przedsiębiorcom – lista
Uchylanie się od obowiązku podatkowego
Uchylanie się od obowiązku podatkowego, czyli inaczej oszustwo podatkowe, stanowi jeden z najczęściej popełnianych czynów zabronionych, w którym ochronie podlega mienie wierzyciela podatkowego. Sprawcą tego przestępstwa może być wyłącznie podatnik.
Nieprawdziwe dane podatkowe
Przestępstwo podawania nieprawdy w deklaracjach lub oświadczeniach jest przestępstwem skutkowym. Do jego popełnienia wystarczy samo narażenie podatku na uszczuplenie. Poprzez złożenie deklaracji lub oświadczenia rozumie się natomiast każde ich przedstawienie organowi podatkowemu, innemu uprawnionemu organowi lub płatnikowi.
Nieprowadzenie ksiąg
Przestępstwo nieprowadzenia ksiąg należy do grupy przestępstw skierowanych „przeciwko zasadom prowadzenia dokumentacji dla celów podatkowych i dokumentowania zdarzeń istotnych z punktu widzenia ustalania zobowiązań podatkowych” (L. Wilk, J. Zagrodnik, Kodeks karny skarbowy. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2018) i jest tzw. formalnym czynem zabronionym, gdyż do jego wystąpienia nie potrzeba elementu narażenia na uszczuplenie podatku.
Księgi nierzetelne albo wadliwe
Kodeks karny skarbowy zawiera definicję nierzetelności i wadliwości księgi podatkowej. Nierzetelna księga to księga prowadzona niezgodnie ze stanem rzeczywistym. Natomiast księga wadliwa to księga prowadzona niezgodnie z przepisem prawa.
Niewystawienie faktury albo rachunku/nierzetelne faktury
Niewystawienie faktury lub rachunku, wystawienie ich w sposób wadliwy oraz odmowa ich wydania to przestępstwo przeciwko obowiązkowi właściwego dokumentowania zdarzeń gospodarczych mających istotne znaczenie dla zobowiązań podatkowych i jest tzw. formalnym czynem zabronionym, gdyż do jego wystąpienia nie potrzeba elementu narażenia na uszczuplenie podatku. Sprawcą przestępstwa może być jedynie podmiot, na którym ciąży obowiązek wystawienia faktury lub rachunku, wynikający z przepisów prawa podatkowego.
Bezpodstawny zwrot podatku
W pierwszej kolejności należy wskazać, że przestępstwo z art. 76 KK jest przestępstwem skutkowym. Zatem, aby można było mówić o jego popełnieniu, musi wystąpić określony skutek. Skutkiem tym nie jest otrzymanie nienależnego zwrotu podatku, ale już samo narażenie na nienależny zwrot takiego podatku, zwrot nadpłaty lub zaliczenie jej na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych. Istotnym znamieniem czynu określonego w art. 76 § 1 KKS jest również wprowadzenie w błąd organu poprzez „podanie danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym lub zatajenie rzeczywistego stanu rzeczy”.
Niewpłacenie pobranego podatku
Art. 77 § 1 KKS penalizuje zarówno zaniechanie wpłacenia w ogóle, jak i wpłacenie po terminie przez płatnika lub inkasenta kwoty pobranego podatku. Co więcej, penalizowane jest również niewpłacenie tej kwoty w części. Przestępstwo to może zostać popełnione umyślnie w obu postaciach zamiaru (bezpośredni albo ewentualny). Przy czym bez znaczenia dla samej odpowiedzialności pozostaje to, czy płatnik lub inkasent posiadają odpowiednie środki pieniężne na wpłacenie należnej kwoty.
Naruszenie zasad dotacji lub subwencji
Art. 82 KKS jest jedynym artykułem w rozdziale 6 KKS, który dotyczy innej niż podatkowej należności publicznoprawnej. Dobrem chronionym jest mienie państwowe, mienie jednostek samorządu terytorialnego oraz mienie Wspólnot Europejskich. Przestępstwo naruszenia zasad dotacji lub subwencji ma charakter skutkowy, przy czym skutkiem jest już samo narażenie finansów publicznych na uszczuplenie. Dotacjami nienależnymi, zgodnie z art. 169 ust. 3 ustawy o finansach publicznych, są dotacje udzielone bez podstawy prawnej.
Utrudnianie kontroli podatkowej
Na wstępie należy zaznaczyć, że przestępstwo utrudniania kontroli podatkowej ma charakter powszechny, zatem może zostać popełnione przez każdego, nie tylko kontrolowanego lub jego pracownika. Zarówno udaremnianie, jak i utrudnianie należy rozumieć według znaczenia językowego. Z tego względu udaremnianie to uniemożliwianie wykonania czynności kontrolnych. Natomiast utrudnianie to stworzenie przeszkód w wykonywaniu takich czynności.
Pranie brudnych pieniędzy
Artykuł 299 KK chroni dobro w postaci legalnego pochodzenia środków pieniężnych i innych wartości majątkowych. Penalizuje on wprowadzanie do obrotu gospodarczego środków pochodzących z przestępstwa. Przedmiotem przestępstwa prania brudnych pieniędzy są „środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe lub inne mienie ruchome, lub nieruchomości„. Co istotne „znamię „korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego” musi być przy tym udowodnione w postępowaniu karnym w taki sam sposób jak wszystkie pozostałe znamiona przestępstwa stypizowanego w art. 299 § 1 KK.”.
Niezaspokojenie roszczeń wierzyciela – art. 300 KK
Sprawcą przestępstwa tzw. celowego wyzbywania się majątku może być każda osoba będąca dłużnikiem, tj. osoba, na której ciąży zobowiązanie. Czynności podejmowane przez sprawcę muszą prowadzić do uszczuplenia majątku dłużnika. Mogą one polegać na usuwaniu, ukrywaniu, zbywaniu, darowaniu, niszczeniu, rzeczywistym lub pozornym obciążaniu albo uszkadzaniu składników majątku, przy czym powyższy katalog jest zamknięty. Przestępstwo to jest przestępstwem skutkowym – musi zatem nastąpić skutek w postaci udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia swojego wierzyciela.
Pozorne bankructwo
Sprawcą tzw. pozornego bankructwa może być tylko dłużnik kilku wierzycieli. Oznacza to, że musi istnieć zobowiązanie względem kilku wierzycieli, zanim sprawca powoła do życia nową jednostkę gospodarczą i przeniesie na nią składniki swojego majątku. Przez pojęcie „jednostki gospodarczej” rozumie się podmiot kolektywny (przy czym niekoniecznie musi to być osoba prawna), zdolny do prowadzenia działalności gospodarczej (może to być również spółdzielnia i fundacja, osoba prawna kościoła lub związku wyznaniowego).
Fałsz materialny dokumentu w postaci faktury
Przestępstwo fałszu materialnego dokumentu w postaci faktury jest przestępstwem przeciwko wiarygodności dokumentów. Przedmiotem ochrony jest wiarygodność faktury oraz interes budżetu państwa. Przestępstwo może zostać popełnione poprzez podrobienie, przerobienie bądź użycie takiej faktury w zakresie okoliczności, które mogą mieć znaczenie dla wysokości należności publicznoprawnej, bądź jej zwrotu albo innej należności podatkowej.
Fałsz intelektualny
Fałsz intelektualny godzi w wiarygodność dokumentów, zatem to ona jest przedmiotem ochrony art. 271 KK. Sprawcą może być funkcjonariusz publiczny lub osoba uprawniona do wystawienia dokumentu. Istnieją dwa poglądy na temat rozumienia pojęcia „osoby uprawnionej do wystawienia dokumentu”.
Fałsz intelektualny dokumentu w postaci faktury
Wbrew pozorom przestępstwo fałszu intelektualnego dokumentu w postaci faktury nie może zostać popełnione przez „każdego”, a jedynie przez osobę uprawnioną do wystawienia faktury lub faktur i zostaje popełnione już w chwili wystawienia takiej faktury. Jednocześnie wartość wynikająca z faktury lub faktur ma być znaczna, tj. przekraczać 200 000 złotych.
