Transakcje łańcuchowe a odliczenie VAT
W przypadku, gdy kilka podmiotów dokonuje dostawy tego samego towaru w ten sposób, że pierwszy z nich wydaje towar bezpośrednio ostatniemu w kolejności nabywcy, uznaje się, że dostawy towarów dokonał każdy z tych podmiotów.
Na gruncie przepisów o VAT tego typu transakcja stanowi tzw. transakcję łańcuchową. Transakcje łańcuchowe mogą występować w różnych konfiguracjach, zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Z perspektywy rozliczeń VAT bardzo ważne jest odpowiednie rozpoznanie transakcji łańcuchowych, szczególnie z zaangażowaniem podmiotów zagranicznych.
Szczególnym przypadkiem transakcji łańcuchowych są transakcje trójstronne, dokonywane pomiędzy trzema podmiotami z różnych krajów w ramach Unii Europejskiej. W zakresie rozliczenia transakcji łańcuchowych mogą skutkować brakiem możliwości odliczenia VAT wraz z możliwością nałożenia dodatkowych sankcji.
Transakcja „ruchoma”
W przypadku transakcji łańcuchowych z wykorzystaniem transakcji wewnątrzwspólnotowych opodatkowaniu preferencyjną 0% stawką VAT podlega wyłącznie jedna dostawa w łańcuchu dostaw, do której jest „przyporządkowana” wysyłka lub transport towaru (tzw. dostawa „ruchoma” lub „międzynarodowa”). Pozostałe dostawy (tzw. „dostawy nieruchome”) są natomiast opodatkowane odpowiednio – w miejscu rozpoczęcia wysyłki lub transportu towarów (dostawa poprzedzająca dostawę ruchomą) lub jej zakończenia (dostawa następująca po dostawie ruchomej) według stawki VAT właściwej dla dostawy towarów na terytorium tych krajów.
Przed określeniem transakcji „ruchomej” należy rozstrzygnąć kwestię organizacji transportu, poprzez wskazanie, który podmiot wykonuje lub zleca transport towarów. Ponadto bardzo istotne jest określenie, gdzie (na terytorium którego kraju) na kolejne podmioty w łańcuchu przechodzi prawo do rozporządzania towarem jak właściciel. Przykładowo, jeżeli transport organizowany jest przez podmiot będący pierwszym podmiotem w łańcuchu, powinien on być przyporządkowany do pierwszej dostawy w łańcuchu.
Konsekwencje
Przykładowo w transakcji biorą udział trzy podmioty: Producent (zarejestrowany na VAT we Francji), Pośrednik (spółka polska) oraz Nabywca (spółka czeska). Każdorazowo należy ustalić w pierwszej kolejności, kto organizuje transport. Jeżeli dostawy pomiędzy Producentem a Pośrednikiem stanowią dostawy międzynarodowe („ruchome”), które w określonych okolicznościach mogą korzystać z preferencyjnej stawki VAT przewidzianej dla WDT (bądź ze zwolnienia z VAT), to dostawy pomiędzy Pośrednikiem a Nabywcą, jako dostawy następujące po dostawie ruchomej, co do zasady powinny być opodatkowane na terytorium Czech (kraju zakończenia transportu) przy zastosowaniu odpowiedniej lokalnej stawki VAT.
W świetle powyższego, w przykładowej sytuacji Pośrednik zasadniczo byłby zobowiązany na terytorium Czech:
- zadeklarować WNT z tytułu nabycia towarów od Producenta oraz
- wykazać dostawę krajową opodatkowaną lokalną stawką VAT.
Powyższe wymaga od pośrednika zarejestrowania się dla celów VAT w Czechach.
Procedura uproszczona
W tym miejscu należy zwrócić uwagę, iż przepisy ustawy o VAT przewidują procedurę uproszczoną dla transakcji trójstronnych, o której mowa w art. 135-138 ustawy o VAT. Uproszczenie to polega na tym, iż ostatni w kolejności podatnik rozlicza VAT z tytułu dokonania na jego rzecz dostawy towarów przez drugiego w kolejności podatnika.
Wobec powyższego uproszczenie to m.in. zwalnia drugi podmiot w łańcuchu z obowiązku rejestracji dla celów VAT w kraju zakończenia transportu towarów. Jednakże, aby strony transakcji mogły skorzystać z ww. procedury, muszą zostać spełnione odpowiednie warunki oraz wypełnione pewne obowiązki dokumentacyjne i sprawozdawczo-ewidencyjne, od których wypełnienia uzależniona jest możliwość zastosowania przedmiotowego uproszczenia.
Stanowisko NSA
Transakcje łańcuchowe często stanowią przedmiot rozważań sądów administracyjnych, Przykładowo w dniu 12 lutego 2019 r. zostały wydane dwa wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie (NSA), sygn. akt I FSK 488/17 i I FSK 489/17, w których NSA uznał, że dostawa „ruchoma” zachodzi pomiędzy polskimi spółkami, które organizują wywóz do nabywcy znajdującego się na terytorium innego Państwa Unii Europejskiej (UE). W takiej sytuacji polski pośrednik nieprawidłowo odliczył VAT z faktury wystawionej przez polskiego producenta. Zgodnie z przepisami powinien zarejestrować się na VAT w tym innym państwie UE i tam rozpoznać wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów.
Komentarz
Praktyka orzecznicza pokazuje, że temat rozliczania transakcji łańcuchowych jest ciągle „żywy”. Wynika to z dwóch pobudek. Pierwszą z nich są skomplikowane przepisy w tym zakresie, co dodatkowo potęgowane jest licznym orzecznictwem, także na poziomie unijnym. Drugą jest fakt, iż każda transakcja jest inna i powinna być analizowana odrębnie.
Innymi słowy, ustalenie jednego powtarzalnego system rozliczenia wymaga fachowej wiedzy oraz dyscypliny w działach sprzedaży. Najlepiej w takich przypadkach skontaktować się z doradcą podatkowym i „ułożyć” proces w sposób umożliwiający ograniczenie ryzyka do minimum.
Kancelaria Prawna Skarbiec
